بررسی چالش های سیستم اتوبوسرانی شهری اراک و راهکارهای بهبود آن با رویکرد توسعه پایدار

سیستم اتوبوسرانی به عنوان ستون فقرات حمل ونقل عمومی شهری، نقش کلیدی در کاهش ترافیک، آلودگی هوا، مصرف سوخت و افزایش عدالت اجتماعی در دسترسی به فضاهای شهری ایفا می کند. در شهر اراک، علیرغم وجود یک شبکه رسمی از خطوط اتوبوس که از دهه ۱۳۷۰ فعالیت دارد، سهم حمل ونقل عمومی در سفرهای داخلی شهری کمتر از ۱۲ درصد است — رقمی که بسیار پایین تر از استانداردهای بین المللی (حداقل ۳۰ درصد) و حتی میانگین کلان شهرهای ایران (حدود ۱۸ درصد) قرار دارد. این پژوهش با روش ترکیبی (کتابخانه ای-میدانی) و با استفاده از داده های آماری رسمی شهرداری اراک، نظرسنجی از ۳۸۰ شهروند در ۵ منطقه شهری، مصاحبه عمیق با ۱۲ کارشناس حمل ونقل و تحلیل سندی طرح جامع حمل ونقل اراک (۱۳۹۸)، به بررسی جامع چالش های ساختاری، عملیاتی، مالی و فرهنگی سیستم اتوبوسرانی این شهر می پردازد. یافته ها نشان می دهد که مهم ترین موانع عبارتند از: فراسودگی شدید ناوگان اتوبوس (میانگین سن بالای ۱۴ سال و نرخ خرابی ماهانه ۲۲ درصد)، عدم پوشش مناسب مناطق حاشیه ای و شهرک های جدید، فاصله طولانی بین سرویس ها (به ویژه در ساعات غیراوج که به ۳۵ دقیقه می رسد)، عدم دسترسی افراد با نیازهای ویژه (سالمندان، معلولین، زنان باردار)، ضعف در سامانه های هوشمند بلیط فروشی و پیگیری مسیر، و وابستگی شدید شرکت حمل ونقل شهری به کمک های دولتی. این مقاله با تاکید بر اصول توسعه پایدار شهری (شامل ابعاد زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی)، راهکارهایی جامع را پیشنهاد می کند: جایگزینی ناوگان با اتوبوس های برقی یا CNG، طراحی خطوط تغذیه ای هوشمند، راه اندازی سامانه حمل ونقل هوشمند (ITS)، اصلاح سیستم کرایه با کارت هوشمند، و جذب مشارکت بخش خصوصی در بهره برداری از خطوط پرتردد. هدف نهایی، افزایش سهم حمل ونقل عمومی در اراک به ۳۰ درصد تا سال ۱۴۱۰ و کاهش ۲۵ درصدی انتشار گازهای گلخانه ای در بخش حمل ونقل است.

کلیدواژه ها:

حمل ونقل عمومی ، اتوبوسرانی ، توسعه پایدار ، شهر اراک ، سامانه حمل ونقل هوشمند (ITS) ، عدالت فضایی ، برنامه ریزی شهری ، ناوگان فرسوده