نقش شوخ طبعی شناختی معلم در افزایش انعطاف ذهنی و خلاقیت دانش آموزان

هدف این مقاله بررسی و تحلیل نقش شوخ طبعی شناختی معلم در پرورش انعطاف ذهنی و خلاقیت دانش آموزان است. در سال های اخیر، پژوهش های تربیتی نشان داده اند که عمل خندیدن یا درک شوخی های فکری نه تنها تجربه ای عاطفی، بلکه نوعی فعالیت شناختی پیچیده محسوب می شود که در یادگیری و حل مسئله نیز اثرگذار است (فلاح و شریفی، ۱۴۰۱). در این مقاله با رویکرد تحلیلی–مروری و بر پایه مطالعات گذشته، ابعاد روان شناختی شوخ طبعی شناختی معلم، سازوکارهای اثرگذاری آن بر جریان تفکر، و پیامدهای خلاقیتی آن در محیط های آموزشی مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش از نوع مروری نظام مند و تحلیلی توصیفی است؛ به این معنا که داده های نظری موجود در منابع چاپی و مقالات بین المللی از سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ مرور، طبقه بندی و تحلیل انتقادی شده اند. یافته ها نشان می دهد که شوخ طبعی شناختی معلم، از طریق فعال سازی «تفکر واگرا»، بهینه سازی «انعطاف توجه»، و افزایش «مهار هیجانی کلاس» موجب رشد خلاقیت در دانش آموزان می شود (Martin، ۲۰۱۹؛ صادقی و نوری، ۱۴۰۲). همچنین، این نوع شوخ طبعی برخلاف شوخی های سطحی یا هیجانی، بر درک موقعیت و بازسازی رابطه ی علت – نتیجه در ذهن متربی تاکید دارد؛ بنابراین ذهن دانش آموز را برای ترکیب ایده های نامعمول توانمند می سازد. در نتیجه، معلمانی که در گفتار و رفتار خود از شوخ طبعی شناختی بهره می گیرند، نه تنها محیط یادگیری را جذاب تر می کنند، بلکه جریان های فکر منعطف، تصمیم گیری خلاق و حل مسئله ی تجربی را در کلاس تسهیل می نمایند. این یافته های نظری ضمن تایید دیدگاه ویگوتسکی درباره ی نقش تعامل اجتماعی در رشد شناخت، پیوندی تازه میان هیجان مثبت و خلاقیت آموزشی ترسیم می کند.

کلیدواژه ها:

شوخ طبعی شناختی ، انعطاف ذهنی ، خلاقیت ، یادگیری اجتماعی ، تعامل معلم–دانش آموز