بررسی جلوه های فرهنگ تشبیهی در غزلیات سنایی

این پژوهش به بررسی جلوه های «فرهنگ تشبیهی» در غزلیات حکیم سنایی غزنوی می پردازد. هدف، تحلیل کمی-کیفی انواع تشبیه ها، ساختارهای ترکیبی تشبیهی و کارکرد این تشبیهات در انتقال مفاهیم عرفانی، عاطفی و اجتماعی است. روش پژوهش ترکیبی است: فهرست برداری و نمونه گیری از غزلیات منتخب دیوان سنایی (با اتکا به تصحیح معتبر) و تحلیل محتوای زبانی-بلاغی و بینامتن نگر. یافته ها نشان می دهد تشبیه در غزلیات سنایی نه فقط به عنوان آرایه ای زبانی برای آرایش لفظی، بلکه به عنوان سازوکاری شناختی برای عینی سازی مفاهیم انتزاعی عرفانی به کار رفته است؛ گونه هایی چون تشبیه های محسوس (حسی)، تشبیه های متعدد (جمعی یا ملفوف)، و تشبیه های نمادین با بسامد بالا ظاهر می شوند (de Bruijn, ۱۹۸۳; Karbasi et al., ۲۰۲۰). همچنین سنایی غالبا از شبکه سازی تشبیهی — یعنی تلفیق چند تشبیه در یک قطعه، و ایجاد نقوش تکرارشونده تصویری — برای انسجام معنایی و تقویت پیام اخلاقی/عرفانی بهره می گیرد (Zahiremami, ۲۰۲۱). بحث مقاله نشان می دهد که تشبیه در سنایی هم نقش زیبایی شناختی دارد و هم نقش معرفت شناختی: وسیله ای برای «ابژه سازی» مفاهیم انتزاعی و پل زدن میان حسیات روزمره و تجربه معنوی. در پایان پیشنهاداتی برای مطالعات فراگیرتر کمی، میان رشته ای و میان متنی ارائه می شود.

کلیدواژه ها:

: سنایی ، تشبیه ، تصویر شعری ، بلاغت تصویر ، غزل فارسی ، Hadiqat al-Haqiqa