بررسی مبانی حق شفعه در فقه و حقوق ایران و مقایسه آن با حق اولویت در خرید در حقوق فرانسه

حق شفعه در حقوق ایران و حق اولویت در خرید در نظام حقوقی فرانسه هر دو از ابزارهای حقوقی هستند که با هدف حمایت از منافع خاص اشخاص در خرید و فروش اموال ایجاد شده اند، اما از حیث ماهیت، محدوده و کارکرد حقوقی تفاوت های چشمگیری دارند. حق شفعه در حقوق ایران به موجب قانون مدنی، حقی است که به شریک در ملک مشاع داده شده تا در صورت فروش سهم شریک دیگر، بتواند سهم او را به همان شرایط خریداری کند. این حق با هدف جلوگیری از ورود اشخاص خارجی به ملک مشاع و حفظ توازن و همکاری میان شرکا طراحی شده و شامل محدودیت ها و شرایط خاصی است، از جمله اطلاع رسانی فروش و رعایت ترتیب قانونی درخواست شفعه. حقوق ایران با استناد به مواد 806 تا 812 قانون مدنی و مبانی فقهی، چارچوب کاملی برای اعمال و نحوه انتقال حق شفعه ارائه کرده است و نقش آن در جلوگیری از تضییع منافع شرکا بسیار پررنگ است. در مقابل، حق اولویت در خرید در حقوق فرانسه (droit de préemption) حقی است که به برخی اشخاص یا نهادها داده می شود تا در صورت تصمیم مالک به فروش مال، بتوانند نسبت به سایر خریداران در مرحله اول اقدام به خرید کنند. این حق معمولا در قراردادها، قوانین محلی یا قوانین خاص نهادهای عمومی تعیین می شود و عمدتا جنبه حمایتی و تنظیم بازار دارد، مانند حق اولویت شهرداری ها برای خرید زمین های شهری یا حق اولویت در قراردادهای تجاری. بر خلاف حق شفعه ایران، حق اولویت فرانسه اغلب بر مالکیت فردی و انعقاد قراردادهای تجاری تمرکز دارد و برای حفاظت از حقوق شرکا یا اعضای خانواده طراحی نشده است، بلکه هدف آن تضمین مصالح عمومی یا حفظ منافع قانونی گروه های مشخص است. مطالعه تطبیقی این دو حق نشان می دهد که هرچند هر دو ابزارهای محدودکننده آزادی مالک در فروش محسوب می شوند، اما در ایران ماهیت آن فردی و مبتنی بر روابط خصوصی شرکا است، در حالی که در فرانسه، حق اولویت غالبا جنبه عمومی و نهادی دارد و ممکن است توسط قانونگذار برای تحقق اهداف اقتصادی یا اجتماعی ایجاد شود. همچنین، فرآیند اعمال حق شفعه ایران با الزامات زمانی، نحوه اطلاع رسانی و ترتیب درخواست دقیق تنظیم شده، در حالی که حق اولویت فرانسه ممکن است از طریق اعلام رسمی یا ثبت قانونی اعمال شود و ضمانت اجرای آن اغلب شامل ابطال قرارداد یا الزام مالک به فروش به شخص دارای حق اولویت است. این بررسی تطبیقی با تمرکز بر مبانی قانونی، ماهیت حقوقی، محدودیت ها، آثار حقوقی و ضمانت اجراها نشان می دهد که تفاوت های فرهنگی، فقهی و قانونی نقش مهمی در شکل گیری و کارکرد این حقوق ایفا کرده اند و هر نظام حقوقی با توجه به اهداف اجتماعی و اقتصادی خود، چارچوب متفاوتی برای حمایت از ذی نفعان در فروش اموال ایجاد کرده است.

کلیدواژه ها:

حق شفعه ، حق اولویت در خرید ، حقوق فرانسه ، مالکیت مشاع ، تضمین حقوق اشخاص ، ضمانت اجرای حقوق ، تطبیق حقوقی.