عدالت اجتماعی در سیاست های شهری ، جامعه شناسی توزیع خدمات در مناطق کم درآمد

عدالت اجتماعی به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار شهری، مضمون بنیادین سیاست گذاری شهری معاصر است. هدف مقاله ی حاضر، بررسی تحلیلی مروری عدالت اجتماعی در سیاست های شهری با تمرکز بر نحوه ی توزیع خدمات عمومی در مناطق کم درآمد است. پژوهش حاضر براساس مرور نظام مند مطالعات داخلی و بین المللی بین سال های ۱۳۸۵ تا ۲۰۲۴ انجام شد. در این تحلیل، آثار کلیدی مرتبط با عدالت فضایی، شکاف خدمات شهری، فقر شهری و سیاست های بازتوزیعی مورد ارزیابی قرار گرفتند. روش پژوهش از نوع تحلیلی–مروری است که با استفاده از منابع معتبر جامعه شناسی شهری، گزاره های نظری مربوط به عدالت، توزیع و قدرت در شهرها را بررسی می کند. مرور منابع نشان می دهد تمرکز خدمات شهری (آموزش، بهداشت، حمل ونقل، فضای سبز) در مناطق برخوردار، موجب بازتولید نابرابری اجتماعی و تضعیف سرمایه اجتماعی در مناطق محروم می شود (فقیهی، ۱۳۹۹؛ Harvey, ۲۰۱۲). از سوی دیگر، سیاست های به ظاهر عادلانه مدیریت شهری، در عمل تابع ساختار قدرت محلی و منافع بازار مسکن اند (ملکی، ۱۴۰۰؛ Lefebvre, ۱۹۹۱). نتایج مرور نشان می دهد تحقق عدالت اجتماعی در سیستم شهری، جز با رویکرد توزیعی، مشارکتی و فضایی ممکن نیست؛ یعنی سیاست ها باید هم به «توزیع عادلانه خدمات» و هم به «حق مشارکت در تصمیم گیری شهری» توجه کنند. جمع بندی مقاله بر ضرورت اصلاح مدل های موجود برنامه ریزی شهری ایران تاکید دارد؛ ازجمله طراحی سازوکارهای نظارت اجتماعی، بودجه ریزی عدالت محور، و تقویت حضور ساکنان مناطق کم درآمد در فرآیند تصمیم سازی. نتیجه نهایی نشان می دهد که کاهش شکاف خدمات شهری، صرفا با عدالت توزیعی کافی نیست، بلکه نیازمند تحقق عدالت شناختی و کارکردی نیز هست؛ یعنی شناخت تفاوت های واقعی در نیاز محلات و بازسازی سیاست ها بر مبنای آن ها (زارع، ۱۴۰۲).

کلیدواژه ها:

عدالت اجتماعی ، سیاست شهری ، خدمات شهری ، مناطق کم درآمد ، جامعه شناسی شهری ، عدالت فضایی