نقش معلمان در ساختن حس ملی و حافظه ی تاریخی دانش آموزان

هویت ملی و حافظه ی تاریخی، دو مولفه ی بنیادین در تداوم فرهنگی و اجتماعی هر کشورند و نظام آموزش عمومی، مهم ترین نهاد انتقال و بازتولید آن به نسل های جدید به شمار می آید. در این فرآیند، معلم نه فقط آموزگار دانش رسمی، بلکه عامل ساخت معنایی و عاطفی “ملیت” در ذهن دانش آموزان است. هدف مقاله ی تحلیلی–مروری حاضر، بررسی نظام مند پژوهش های انجام شده در ایران و جهان از سال ۱۳۸۰ تا ۲۰۲۴ پیرامون نقش معلمان در شکل دهی به حافظه تاریخی و حس ملی دانش آموزان است. یافته ها نشان می دهد که معلمان از سه مسیر عمده بر بازسازی حافظه جمعی تاریخی اثر می گذارند: ۱. انتقال روایت ملی از طریق تبیین وقایع تاریخی و قهرمانان ملی به صورت شخصی سازی شده و عاطفی (اسدی، ۱۳۹۵؛ Hoskins, ۲۰۱۸). ۲. طراحی تجربه های یادگیری احساسی و هویتی در کلاس، با تاکید بر هم ذات پنداری تاریخی، آیین ملی، و سمبل های میهنی (نادرپور، ۱۳۹۹؛ Barton & Levstik, ۲۰۰۴). ۳. بازنمایی انتقادی تاریخ در قالب گفت وگوی تربیتی، که موجب شکل گیری تفکر نقاد درباره ی گذشته و هم زمان تقویت پیوند عاطفی با ملت می شود (صالحی، ۱۴۰۰؛ Wineburg, ۲۰۰۱). مرور پژوهش ها نشان داد که کیفیت اثرگذاری معلم، به سطح دانش تاریخی، سواد رسانه ای، و عاطفه ملی او بستگی مستقیم دارد؛ هرچه ادراک معلم از تاریخ وطن انسانی تر و چندبعدی تر باشد، حس تعلق و هویت ملی دانش آموزان نیز پایدارتر می شود (رحمانی، ۱۳۹۸؛ Barton, ۲۰۱۰). نتیجه گیری نهایی این است که معلم در مدرسه نقشی فراتر از انتقال اطلاعات دارد؛ او راوی حافظه ی تاریخی ملت است. برای پایداری این نقش، لازم است برنامه های تربیت معلم و دروس علوم اجتماعی با آموزش تفکر تاریخی و روایت ملی تلفیق شوند تا معلم بتواند تاریخ رسمی را با تجربه زیسته ی دانش آموزان پیوند دهد.

کلیدواژه ها:

هویت ملی ، حافظه تاریخی ، معلم ، روایت ملی ، آموزش تاریخ