ارزیابی ریسک ایمنی در پروژه های عمرانی شهری با رویکرد HSE

پروژه های عمرانی شهری، از ساخت و نگهداری زیرساخت های حمل ونقل گرفته تا ایجاد فضاهای عمومی و خدماتی، هر روز با چالش های گوناگون ایمنی، سلامت و محیط زیست مواجه هستند. این پروژه ها به دلیل ماهیت پیچیده، حضور کارگران متعدد، استفاده از ماشین آلات سنگین، و مجاورت با محیط های پررفت وآمد شهری، دارای سطح بالایی از ریسک هستند. در چنین شرایطی، به کارگیری رویکرد HSE (Health, Safety, Environment) نه تنها یک الزام قانونی و حرفه ای محسوب می شود، بلکه ابزاری کلیدی برای پیشگیری از حوادث، افزایش بهره وری، و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان است.این پژوهش با هدف شناسایی، ارزیابی و مدیریت ریسک های ایمنی در پروژه های عمرانی شهری، چارچوبی علمی و عملی برای کاهش مخاطرات ارائه می دهد. نخست، انواع ریسک های شایع در پروژه های شهری بررسی می شوند؛ ریسک های مکانیکی (سقوط اجسام، برخورد ماشین آلات)، ریسک های فیزیکی (سر و صدا، ارتعاش، دما)، ریسک های شیمیایی (نشت سوخت یا مصالح خطرناک)، و ریسک های ارگونومیک و روانی (خستگی، فشار کاری). همچنین ریسک های محیط زیستی مانند آلودگی هوا، خاک و آب ناشی از فعالیت عمرانی لحاظ شده اند، چرا که رویکرد HSE تاکید ویژه ای بر حفاظت هم زمان از انسان و محیط دارد.روش شناسی این مطالعه مبتنی بر فرآیند سیستماتیک ارزیابی ریسک است که شامل چهار مرحله اصلی می شود:شناسایی خطرات: جمع آوری داده از طریق بازدید میدانی، مصاحبه با کارگران و بررسی اسناد پروژه.تحلیل ریسک: استفاده از ماتریس احتمال-شدت برای تعیین سطح ریسک هر خطر شناسایی شده.ارزیابی ریسک: طبقه بندی ریسک ها به سطوح قابل قبول، نیازمند بهبود، یا غیرقابل قبول و نیازمند اقدام فوری.کنترل و پایش: انتخاب و اجرای روش های کنترلی شامل اقدامات فنی (مهندسی)، مدیریتی و آموزشی، و سپس ارزیابی اثربخشی کنترل ها.یافته های کلیدی پژوهش نشان می دهند که بیشترین ریسک ها در پروژه های عمرانی شهری ایلام مربوط به سه حوزه اصلی است: کار در ارتفاع بدون تجهیزات کامل ایمنی، کار با ماشین آلات سنگین در مجاورت عبور و مرور عمومی، و ذخیره و حمل مواد خطرناک بدون پروتکل ایمن مشخص. نتایج حاکی از آن است که اجرای اقدامات کنترلی مبتنی بر رویکرد HSE – از جمله نصب سیستم های حفاظتی، آموزش مستمر کارکنان، تدوین دستورالعمل های کاری، و ایجاد فرهنگ ایمنی – می تواند سطح ریسک در این پروژه ها را به طور متوسط تا ۴۵٪ کاهش دهد.از منظر مدیریتی، ایجاد سیستم یکپارچه HSE در شهرداری با ساختار مشخص وظایف و مسئولیت ها، نقش مهمی در تضمین پایبندی پیمانکاران به استانداردهای ایمنی و محیط زیست ایفا می کند. تجربه پروژه های موفق نشان می دهد که همکاری بین بخشی میان واحدهای عمرانی، ایمنی، محیط زیست و حمل ونقل، عامل کلیدی در موفقیت اقدامات پیشگیرانه است. همچنین، بهره گیری از سامانه های نظارت هوشمند (مانند حسگرهای ایمنی و دوربین های پایش فعالیت ها) به شناسایی خطرات در لحظه و واکنش سریع نسبت به آن ها کمک می کند.از جنبه محیط زیستی، این پژوهش بر ارتباط نزدیک ایمنی و حفاظت از محیط زیست تاکید دارد. فعالیت های عمرانی بدون ملاحظات زیست محیطی، علاوه بر ایجاد خطرات ایمنی مستقیم، می توانند با افزایش گرد و غبار، آلودگی صوتی و تخریب فضای سبز شهری، سلامت عمومی را تحت تاثیر منفی قرار دهند. بنابراین، ارزیابی ریسک ایمنی در رویکرد HSE همواره به صورت هم زمان با ارزیابی اثرات زیست محیطی اجرا می شود.در جمع بندی، این مطالعه ارائه می کند که ارزیابی ریسک ایمنی در پروژه های عمرانی شهری با رویکرد HSE، ابزاری جامع برای شناسایی و کنترل خطرات، ارتقای فرهنگ ایمنی، کاهش هزینه های ناشی از حوادث، و محافظت از محیط زیست شهری است. نتایج پژوهش قادر است به شهرداری ها، پیمانکاران و مشاوران عمرانی کمک کند تا تصمیم گیری های خود را بر پایه داده، تحلیل دقیق و استانداردهای معتبر جهانی استوار سازند. پیشنهاد می شود که شهرداری ایلام با اولویت دادن به ایجاد پایگاه داده حوادث، آموزش های تخصصی HSE و تشویق پیمانکاران به رعایت کامل مقررات، مسیر دستیابی به ایمنی پایدار و محیط زیست سالم را هموار کند.

کلیدواژه ها:

HSE ، ارزیابی ریسک ایمنی ، پروژه های عمرانی شهری ، مدیریت خطر ، ایمنی کارگاه ، حفاظت محیط زیست ، شهرداری ، کنترل مخاطرات