بررسی نقش احساس محرومیت و تبعیض در شکل گیری اعتراضات ایران: مطالعه موردی بحران ۱۴۰۱

این پژوهش، تجربه زیسته جوانان مشارکت کننده در اعتراضات سال ۱۴۰۱ در شهرهای ایران را با تمرکز بر نقش احساس محرومیت و عدم به رسمیت شناختن هویت بررسی می کند. با اتخاذ رویکرد کیفی و روش نظریه زمینه ای (بر اساس مکتب اشتراوس و کوربین)، هدف این مطالعه ارائه یک مدل نظری بومی برای تبیین شکل گیری کنش های اعتراضی بود. داده ها از طریق ۲۲ مصاحبه نیمه ساختاریافته با جوانان شرکت کننده، که به روش نمونه گیری هدفمند و نظری تا رسیدن به اشباع انتخاب شدند، جمع آوری گردید. تحلیل داده ها، شامل کدگذاری باز، محوری و انتخابی، منجر به شناسایی ۸۰ مفهوم اولیه، ۱۸ مقوله فرعی، ۵ مقوله اصلی و یک مقوله هسته با عنوان «احساس محرومیت و عدم به رسمیت شناختن هویت و حقوق» شد. یافته ها نشان می دهند که اعتراضات ریشه در تعامل پیچیده ای از مشکلات اقتصادی (مانند تورم، فقدان رفاه)، نارضایتی های سیاسی و اجتماعی (مانند تبعیض، فقدان آزادی، ناامیدی) و نقش محوری شبکه های اجتماعی در بسیج و شکل دهی آگاهی جمعی داشته است. روایت مشارکت کنندگان حاکی از شکاف ادراک شده میان انتظارات و واقعیت های اجتماعی بود که با نظریه محرومیت نسبی گر همخوانی دارد. علاوه بر این، مطالعه بر مبارزه عمیق برای به رسمیت شناختن هویت، حقوق و کرامت تاکید می کند که با نظریه شناسایی هویت مطابقت دارد. اعتراضات نه صرفا واکنشی به فشارهای اقتصادی، بلکه به منزله «جنبش بازتعریف هویت» و فرآیند مستمر «هویت سازی مقاومتی» تجربه شده است که اعتراض را از کنش سیاسی مقطعی به «شیوه زیستن معترضانه» ارتقا داده است. این مطالعه نتیجه می گیرد که همگرایی محرومیت اقتصادی، طرد هویتی و قدرت بسیج کننده فضاهای مجازی، به شکل گیری نوع جدیدی از کنشگری جوانان منجر شده است. پیشنهادات سیاستی بر لزوم بازشناسی هویت جوانان و بازنگری در سیاست های رسانه ای برای کاهش شکاف دولت–ملت تاکید می کند. ایجاد سازوکارهای نهادی برای مشارکت جوانان در فرآیندهای سیاست گذاری و دوری از رویکردهای صرفا امنیتی، برای بازسازی اعتماد اجتماعی و پیشگیری از تشدید نارضایتی ها ضروری است.

کلیدواژه ها:

اعتراضات ۱۴۰۱ ، جوانان ، محرومیت نسبی ، نظریه زمینه ای ، نظریه شناسایی