عواطف، بدن و قدرت: بازخوانی مفهوم پانیک در پیوند با نظریه عواطف اسپینوزا و روان شناسی سیاسی ترس

در جهان معاصر، «پانیک» دیگر صرفا اختلالی روانی نیست، بلکه به پدیده ای سیاسی و بدنی بدل شده است؛ پدیده ای که در مرز میان زیست بوم اجتماعی، هیجانات و قدرت عمل می کند. این مقاله با اتکا به نظریه ی عواطف در فلسفه باروخ اسپینوزا و رهیافت روان شناسی سیاسی ترس، به بازخوانی مفهوم پانیک به مثابه سازوکار تولید و بازتولید قدرت در جوامع مدرن می پردازد. از منظر اسپینوزا، بدن انسانی نه منفعل بلکه میدان پویای «افکتوس» ها (affectus) است؛ یعنی نیروهایی که از تعامل میان ذهن و بدن حاصل می شوند و اساس کنش سیاسی را شکل می دهند. اسپینوزا ترس را نوعی کاهش در کناتوس (conatus: میل ذاتی به بقا) می داند که توان کنش را در بدن کاهش می دهد و آن را مستعد فرمان برداری می سازد. بر این مبنا، می توان پانیک را صورتی مدرن از همین اختلال در کناتوس دانست؛ وضعیتی که در آن بدن های اجتماعی به واسطه ی تحریک عواطف ترس، وابستگی روانی به قدرت پیدا می کنند.روان شناسی سیاسی معاصر نیز نشان می دهد که حکومت ها و نظام های رسانه ای از طریق مدیریت احساسات، بر بدن های اجتماعی سلطه می یابند. «پانیک جمعی» در این بستر، کارکردی دوگانه دارد: از یک سو، سوژه را از درون تضعیف می کند و از سوی دیگر، نیاز او به امنیت را تقویت می سازد. این چرخه ی روانی، همان چیزی است که می توان آن را «اقتصاد عواطف» نامید؛ اقتصادی که در آن، ترس به منبع انرژی قدرت تبدیل می شود.در نتیجه، پانیک نه محصول تصادفی شرایط روانی، بلکه جلوه ای از سیاست عواطف در بدن سیاسی است. تحلیل اسپینوزایی از عواطف نشان می دهد که هرگاه کناتوس جمعی تضعیف شود و بدن ها از خودبیگانه گردند، میل به اطاعت جای میل به آزادی را می گیرد. مقاله در پایان با بهره گیری از پیوند میان فلسفه اسپینوزا، روان شناسی سیاسی ترس و نظریه بدن فوکویی، نشان می دهد که بازسازی توان عاطفی و کناتوس جمعی، تنها مسیر رهایی از سیاست پانیک است.

کلیدواژه ها:

پانیک ، عواطف ، بدن سیاسی ، اسپینوزا ، روان شناسی سیاسی ، ترس ، کناتوس ، زیست قدرت