تحول رویکردهای جمعیت شناسی و تحلیل ابعاد فرابازاری جمعیت

جمعیت شناسی به عنوان دانشی میان رشته ای، در ابتدا با تمرکز بر توصیف کمی جمعیت و مطالعه شاخص هایی همچون باروری، مرگ ومیر، مهاجرت و ساختار سنی جنسی شکل گرفت. با گذر زمان و پیچیده تر شدن مسائل اجتماعی و اقتصادی، این رشته از چارچوب صرفا آماری فراتر رفته و به سمت تحلیل های چندبعدی حرکت کرده است. مقاله حاضر با رویکردی مروری، به بررسی تحولات رویکردهای جمعیت شناسی در طول یک قرن گذشته پرداخته و تلاش دارد ابعاد نوینی همچون جمعیت شناسی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی را در کنار ابعاد اقتصادی و بازاری تحلیل نماید. روش تحقیق مبتنی بر مرور نظام مند منابع علمی، اسناد بین المللی و آثار مرجع در حوزه جمعیت شناسی بوده است. یافته های مرور نشان می دهد که رویکردهای کلاسیک جمعیت شناسی که عمدتا بر شمارش و توصیف جمعیت متمرکز بودند، امروزه جای خود را به رهیافت های ترکیبی داده اند که به دنبال فهم روابط پیچیده میان پویایی های جمعیتی و فرآیندهای کلان اجتماعی اقتصادی هستند. در این میان، مفهوم «ابعاد فرابازاری جمعیت» به عنوان یکی از محورهای جدید مورد توجه قرار گرفته است. این مفهوم بر جنبه هایی از جمعیت تاکید می کند که مستقیما در چارچوب بازار کار و اقتصاد رسمی قابل اندازه گیری نیستند، اما اثرگذاری عمیقی بر توسعه اجتماعی و پایداری اقتصادی دارند؛ از جمله سرمایه اجتماعی، فرهنگ و ارزش ها، کیفیت زندگی، مشارکت مدنی و ظرفیت های محیط زیستی. مرور مطالعات نشان می دهد که تحلیل ابعاد فرابازاری جمعیت به سیاست گذاران کمک می کند تا درک جامع تری از پیامدهای تغییرات جمعیتی به دست آورده و از اتخاذ تصمیمات صرفا کمی و کوتاه مدت پرهیز کنند. به ویژه در زمینه برنامه ریزی توسعه پایدار، سلامت عمومی، عدالت اجتماعی و مدیریت مهاجرت، توجه به ابعاد غیرکمی جمعیت ضرورت دارد. همچنین خلاهایی در پژوهش های موجود مشاهده می شود؛ از جمله فقدان مدل های نظری بومی در کشورهای در حال توسعه، کمبود داده های کیفی و مقطعی بودن بسیاری از مطالعات، که همگی نیازمند تحقیقات عمیق تر و چندرشته ای است. نتیجه گیری مقاله بیانگر آن است که تحول رویکردهای جمعیت شناسی از نگاه کمی به تحلیلی چندبعدی و ترکیبی، فرصتی ارزشمند برای بازاندیشی در سیاست های جمعیتی و توسعه ای فراهم می آورد. در این راستا، مطالعات آینده باید به طور ویژه بر ترکیب روش های کمی و کیفی، بهره گیری از کلان داده ها و تحلیل ابعاد فرابازاری جمعیت متمرکز شوند تا چشم اندازی دقیق تر و جامع تر از پویایی های جمعیتی در اختیار سیاست گذاران و پژوهشگران قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

جمعیت شناسی ، تحول رویکردها ، ابعاد فرابازاری ، توسعه پایدار ، سیاست گذاری جمعیتی