اثربخشی آموزش همدلی بر خودتنظیمی و سازگاری اجتماعی دانش آموزان

چکیده گسترده مقدمه و هدف: هر دانش آموزی که پا به مقطع ابتدایی می گذارد، نیازمند مهارت هایی هم در جهت موفقیت و پیشرفت تحصیلی خود و هم در جهت ارتباط با دانش آموزان دیگر است. به عنوان یکی از مهارت هایی که توجه به آن اهمیت بسیار بالایی دارد و بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان موثر است می تواند از خودتنظیمی نام برد. خودتنظیمی به عنوان راهبردی برای کمک به فراگیران در جهت تسلط بر فرآیند یادگیری و بهبود کیفیت آن، و همچنین درجهت تنظیم و سازگار کردن احساسات براساس نیازهای موقعیت شناخته می شود. در کنار آن دانش آموزان نیاز دارند تا جریان اجتماعی شدن را به درستی طی نموده و با همسالان خود ارتباط سازگارانه ای داشته باشند، چراکه سازگاری اجتماعی بالا در واقع زیربنای عملکرد خوب، تسهیل کننده نقش اجتماعی و عامل رضایت بیشتر از زندگی است. ازاین رو انجام مداخلات روانشناختی و بررسی تاثیر آموزش های مختلف در جهت سازگاری دانش آموزان امری ضروری است. از طرفی آموزش همدلی نیز به عنوان یک آموزش کاربردی برای تمام سنین شناخته می شود. ازآنجایی که زندگی در عصر حاضر سرشار از تجربه استرس ها، اضطراب ها، تعارض ها و درگیری های ذهنی است، همدلی یکی از بهترین مقابله ها در برابر این فشارهاست. براین اساس هدف از پژوهش حاضر، بررسی تاثیر آموزش همدلی بر خودتنظیمی و سازگاری اجتماعی دانش آموزان پسر مقطع ابتدایی بود. روش: این پژوهش از نوع شبه آزمایشی و با استفاده از طرح پیش آزمون و پس آزمون، همراه با گروه کنترل انجام شد. جامعه آماری این پژوهش، دانش آموزان پسر مقطع ابتدایی شهر قم در سال تحصیلی ۱۴۰۱ - ۱۴۰۲ را شامل می شد، و نمونه پژوهش دو کلاس ۱۴ نفری (مجموع ۲۸ نفر) از دانش آموزان پایه سوم ابتدایی مدرسه مفید در ناحیه چهار شهر قم بودند که به صورت نمونه در دسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه قرار گرفتند. ابزار مورد استفاده شامل: پرسشنامه های خودتنظیمی هافمن و کاشدان (۲۰۱۰): این پرسشنامه دارای ۲۰ سوال همراه با طیف لیکرت ۵ درجه ای می باشد و ۳ مولفه پنهان کاری، سازش کاری و تحمل را می سنجد. پرسشنامه های سازگاری اجتماعی سینها و سینگ (۱۹۹۳) : این پرسشنامه دارای ۲۰ سوال، به صورت دوگزینه ای و با گزینه های (بله - خیر) می باشد. پاسخ بله دارای نمره صفر و پاسخ خیر دارای نمره یک است. و نمره پایین تر نشان دهنده سازگاری اجتماعی بالاتر است. پس از برگزاری پیش آزمون، گروه آزمایش به مدت هشت جلسه براساس پروتکل پیشنهادی جانبزرگی و آگاه هریس (۲۰۰۹) آموزش همدلی را دریافت کردند. این آموزش شامل چهار گام اساسی می شد: گام اول آشنایی با احساسات فیزیولوژیک، گام دوم آشنایی با احساسات روان شناختی، گام سوم تمرکز بر مشابهت و تفاوت احساسات خود با دیگری و گام چهارم تقویت پاسخ های همدلانه. هر یک از این گام ها در دو جلسه مورد توجه قرار گرفتند و گروه کنترل هیچ گونه آموزشی در این زمینه دریافت نکرد. نتایج: در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده ها در سطح توصیفی از میانگین و انحراف معیار استفاده شد.   جدول ۱: میانگین و انحراف استاندارد خودتنظیمی و سازگاری اجتماعی متغیرها منبع گروه کنترل گروه آزمایش میانگین انحراف معیار میانگین انحراف معیار خودتنظیمی پیش آزمون ۷۱/۶۵ ۰۹۰/۵ ۵۳/۵۸ ۹۴۲/۸ پس آزمون ۰۷/۷۰ ۵۲۸/۱۰ ۵۷/۸۷ ۸۲۷/۵ سازگاری اجتماعی پیش آزمون ۱۴/۲۸ ۶۵۷/۱ ۶۴/۳۰ ۷۸۱/۱ پس آزمون ۸۶/۲۷ ۴۴۵/۲ ۲۱/۲۲ ۰۵۱/۱   همچنین برای بررسی استنباطی داده ها، نخست پیش فرض نرمال بودن، همگنی شیب های رگرسیون و تساوی واریانس ها و تساوی کواریانس ها بررسی شد. و در ادامه از تحلیل کوواریانس چندمتغیره استفاده شد. همچنین برای بررسی مولفه های خودتنظیمی مجددا از تحلیل کوواریانس استفاده شد.   جدول۳ : نتایج تحلیل مانکوا در رابطه با نمرات گروه آزمایش و کنترل در مولفه های خودتنظیمی منبع تغییرات متغیر مجموع مجذورات df میانگین مجذورات f سطح معناداری مجذور اتا توان آزمون پیش آزمون پنهان کاری ۲۶۰/۲ ۱ ۲۶۰/۲ ۱۲۳/۰ ۷۲۹/۰ ۰۰۵/۰ ۰۶۳/۰ سازش کاری ۸۰۵/۶۸ ۱ ۸۰۵/۶۸ ۹۶۳/۳ ۰۵۹/۰ ۱۴۷/۰ ۴۷۹/۰ تحمل ۰۹۷/۰ ۱ ۰۹۷/۰ ۰۱۵/۰ ۹۰۴/۰ ۰۰۱/۰ ۰۵۲/۰ گروه پنهان کاری ۶۰۵/۳۳۸ ۱ ۶۰۵/۳۳۸ ۴۹۶/۱۸ ۰۰۰۵/۰< ۴۴۶/۰ ۹۸۴/۰ سازش کاری ۸۶۲/۱۵۶ ۱ ۸۶۲/۱۵۶ ۰۳۶/۹ ۰۰۶/۰ ۲۸۲/۰ ۸۲۱/۰ تحمل ۱۹۷/۴۴ ۱ ۱۹۷/۴۴ ۷۸۹/۶ ۰۱۶/۰ ۲۲۸/۰ ۷۰۴/۰             نتایج جدول ۳ نشان می دهد که با در نظر گرفتن نمرات پیش آزمون به عنوان متغیرهای کمکی، تفاوت بین عملکرد دانش­آموزان مقطع ابتدایی شهر قم سال تحصیلی ۱۴۰۱۱۴۰۲ در تمام مولفه­های خودتنظیمی (پنهان کاری، سازش کاری، تحمل) در دو گروه آزمایش و کنترل معنادار است (۰۱/۰< P)؛ و آموزش همدلی سبب افزایش تمام مولفه­های خودتنظیمی (پنهان کاری، سازشکاری، تحمل) می شود. با در نظر گرفتن مجذور اتا می توان گفت، به ترتیب ۶/۴۴، ۲/۲۸ و ۸/۲۲ درصد تغییر ناشی از تاثیر آموزش همدلی بوده است. بحث و نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که اثربخشی آموزش همدلی بر مولفه های سازش کاری، پنهان کاری و تحمل خودتنظیمی و همچنین بر سازگاری اجتماعی معنادار بوده است؛ درنتیجه می توان گفت با استفاده از این آموزش می توان خودتنظیمی و سازگاری اجتماعی دانش آموزان را بهبود بخشید. در تبیین این نتایج باید توجه داشت که آموزش همدلی چهار گام اساسی را دربرمی گیرد: گام اول آشنایی با احساسات فیزیولوژیک و گام دوم آشنایی با احساسات روان شناختی (جان بزرگی و آگاه هریس، ۱۳۸۷)؛ با توجه به آن که نخستین قدم در آموزش همدلی شناخت احساسات خود است و از سوی دیگر برای بسیاری از راهبردهای خودتنظیمی نیاز به خودشناسی می باشد؛ بر این اساس زمانی که افراد به کمک آموزش همدلی می آموزند که در هر موقعیت چه احساسی خواهند داشت و هر شرایطی چه هیجانی را در آنها برمی انگیزد، این شناخت و خودآگاهی به خودتنظیمی آنها کمک بسیاری خواهد کرد؛ در واقع می توان گفت آموزش همدلی با ایجاد مهارت شناخت احساسات خود یا خودشناسی، زمینه خودتنظیمی را فراهم می کند و به این ترتیب دانش آموزان می توانند با استفاده از این مهارت اساسی، واکنش های هیجانی خود را نظارت و تنظیم کنند. تبیین دوم اشاره به این نکته دارد که یکی از گام های اساسی در آموزش همدلی «شناخت احساسات دیگران» است (جان بزرگی و آگاه هریس، ۱۳۸۷). پژوهش ها در زمینه تحول همدلی نشان می دهد که در سن ۸ سالگی است که «همدلی برای شرایط زندگی دیگری» به وجود می آید و در این زمان کودکان تجربه های گسترده تر و درک بهتری از مفاهیم انتزاعی دارند؛ آنها می توانند با تصویرسازی احساسات دیگران، درد و لذت آنان را بهتر درک کنند (پاتن، ۲۰۰۱)؛ همچنین برای ایجاد سازگاری اجتماعی و بهبود تعامل با محیط نیز در ابتدا باید نسبت به جامعه پیرامون خود شناخت داشت و احساسات، موقعیت، شرایط و نیازهای آنها را سنجید تا در قدم بعد بتوان با آنها هماهنگ و سازگار شد. به این ترتیب آموزش همدلی با ایجاد مهارت شناخت احساسات دیگران زمینه سازگاری اجتماعی را نیز فراهم می کند. تقدیر و تشکر: در پایان از مدیریت و معلمان دلسوز مدرسه ابتدایی مفید که در انجام این پژوهش با بذل همکاری، اعتماد و صبوری زمینه اجرای این پژوهش را به بهترین نحو فراهم کردند، کمال تشکر و سپاس را دارم.

کلیدواژه ها:

آموزش همدلی ، خودتنظیمی ، سازگاری اجتماعی ، دانش آموزان پسر مقطع ابتدایی