بررسی تاثیر خصوصیات هیدرومورفولوژیکی حوضه آبخیز بر آبدهی قنات ها (منطقه موردمطالعه: دهستان باقران شهرستان بیرجند)

قنات ها به عنوان شاهکار مهندسی آب ایرانیان باستان نقش حیاتی در استان کویری خراسان جنوبی داشته و یکی از مهم ترین منابع تامین آب کشاورزی و شرب در شهرستان بیرجند شناخته می شوند؛ بررسی وضعیت منابع آب و به دست آوردن بانک اطلاعاتی آبی در حوزه های آبخیز به ویژه مناطق مختلف کویری دارای ارزش بسیاری می باشد که می تواند باعث تصمیمات درست و اساسی برای حل مشکل کمبود آب در این مناطق شود به همین منظور بررسی و تحلیل اثرات خصوصیات هیدرومورفولوژیکی بر روی دبی قنات ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در این پژوهش برای بررسی تاثیر خصوصیات هیدرومورفولوژیکی حوضه آبخیز بر دبی قنات ها، مطالعه موردی بر روی دبی ۳۲ قنات از قنات های دهستان باقران شهرستان بیرجند واقع در استان خراسان جنوبی صورت گرفته است. در راستای این هدف با استفاده از نقشه های توپوگرافی و تصاویر ماهواره ای، پارامترهای مورفومتری از قبیل رتبه آبراهه، طول آبراهه اصلی، طول جریان سطحی، ضریب شکل، زمان تمرکز، شیب متوسط آبراهه اصلی، شیب اصلی حوضه آبخیز، مساحت حوضه آبخیز بالادست و محیط حوضه آبخیز موردمطالعه محاسبه شد. نتایج بررسی های صورت گرفته از ۳۲ رشته قنات در محدوده دهستان باقران نشان می دهد که بر اساس روش تحلیل مولفه های اصلی (PCA) پارامتر زمان تمرکز و شیب متوسط آبراهه اصلی بیشترین تاثیر در دبی قنات های منطقه موردمطالعه دارد. درنهایت پیشنهاد می گردد جهت افزایش دبی قنات ها از روش های بیولوژیک و بیومکانیک (کف بندها) که باعث افزایش زمان تمرکز و کاهش اثر شیب و افزایش نفوپذیری آب در خاک در حوضه آبخیز می شود استفاده گردد.

کلیدواژه ها:

پارامترهای مورفومتری ، مساحت حوزه آبخیز ، زمان تمرکز ، شیب حوضه ، قنات