اشکال مقاومت سوژه زن دانشجو؛ مطالعه ای قوم نگارانه در دانشگاه های تهران

دانشگاه در ایران از زمان تاسیس تاکنون، نقشی فعال در عرصه های اجتماعی و سیاسی ایفا کرده و به طور هم زمان تحت تاثیر تحولات این عرصه ها قرار گرفته است. ازاین رو، همواره موردتوجه ساختارهای خرد و کلان قدرت بوده و محل اعمال کنترل های مختلف قرار گرفته است. در واکنش به این فرایند، دانشجویان در مقام کنشگران اصلی فضای دانشگاهی، مقاومت هایی متنوع و چندلایه از خود نشان داده اند. در این میان، جایگاه و نقش دانشجویان زن دارای اهمیت ویژه ای است؛ چرا که نه تنها با ساختارهای قدرت حاکم در دانشگاه مواجه اند، بلکه با مناسبات جنسیتی نیز درگیر هستند. همین مسئله سبب شده است که تجربه مقاومت در میان آنان، واجد پیچیدگی های خاصی باشد. این پژوهش با بهره گیری از روش قوم نگاری انتقادی، به بررسی اشکال مقاومت دانشجویان زن در دانشگاه های تهران از نیمه دوم دهه ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۲ می پردازد. تمرکز اصلی بر تحلیل کنش ها و واکنش های آنان در برابر انواع قدرت های رسمی، نهادی، ساختاری و حتی عرفی در فضای دانشگاهی است. در این راستا، دانشجویان زن به سه دسته تقسیم شده اند: محصل، فعال نهادی و فعال غیرنهادی. هر گروه نوع خاصی از مقاومت را نشان می دهد: «مقاومت مطرود» در میان محصلان، «مقاومت به مثابه پرکتیس» در میان فعالان نهادی و «مقاومت سیال» نزد فعالان غیرنهادی. هم زمان، با نگاهی به تجربه دختران دانشجو در دهه ۱۳۹۰ می توان دریافت که بسیاری از این مقاومت ها نه فقط در قالب های رسمی و قابل رویت، بلکه در حاشیه، درون روابط روزمره و یا حتی از خلال سکوت و انفعال انتخابی شکل گرفته اند. تجربه های زیسته این دانشجویان، نه فقط روایت رسمی و مردانه محور از دانشگاه، بلکه نظم نمادین و سلسله مراتبی حاکم بر فضای دانشگاهی را نیز به چالش کشیده اند و افق های تازه ای از امکان سوژگی، عاملیت و بازتعریف جایگاه دانشجوی زن را گشوده اند. در نتیجه، دو نوع سوژه در بستر این مقاومت ها شکل می گیرد: یکی سوژه منفرد میل ورز و دیگری سوژه جمعی متجسد در اراده مشترک.

کلیدواژه ها:

سوژه دانشجو ، مقاومت در دانشگاه ، قدرت و مقاومت ، زن دانشجو