مطالعه تطبیقی تاثیر نقش زن در شاهنامه های بایسنقری، شاهنامه مغولی و شاه طهماسب

ادبیات هر قوم و نژادی، بیانگر نگرش آنان نسبت به شخصیت ها و مقوله های فردی و اجتماعی است. ادبیات داستانی یکی از شاخه های مهم ادبیات در ایران است که مطالعه آن نقش مهمی در بازشناسی عناصر و دیدگاههای فرهنگی دارد. شخصیت های داستانی از طریق انتساب خصیصه های فردی، اجتماعی، فرهنگی در یک متن ادبی معرفی می شوند. در این بین، دیدگاههای متفاوتی نسبت به شخصیت زنان در روایات داستانی و شعری ادبیات کهن ایران دیده می شود. در پژوهش حاضر، حضور و جایگاه زنان در نگاره های سه نسخه برجسته شاهنامه (نسخه مغولی شاهنامه دوره ایلخانی، نسخه بایسنقری دوره تیموری و نسخه شاه طهماسب دوره صفوی) به طور تطبیقی بررسی شده است. این مقاله نوع بازنمایی زنان در این نگاره ها را از جنبه های ترکیب بندی صحنه ها، پوشش، ژست ها و نقش نمادین یا روایی آنان مورد مطالعه قرار می دهد. تحولات نگرش هنرمندان نسبت به نقش زنان از عهد ایلخانی تا دوره صفوی مورد توجه بوده و به این منظور زمینه های فرهنگی، سیاسی و هنری هر دوره و تاثیر آن ها بر تصویر زن در نگاره ها نیز مد نظر قرار گرفته است. نتایج تحلیل نشان می دهد که در نسخه مغولی شاهنامه، زنان عمدتا در موقعیت های محدود حضور یافته و معمولا به عنوان عناصر پشتیبان روایت های مردانه تصویر شده اند. اما در نگاره های نسخه بایسنقری، زنان حضوری فعال تر یافته و در ترکیب بندی نقش برجسته ای دارند؛ برخی از تصاویر جلوه های نمادین خاصی از زنان را نشان می دهند. در نسخه شاه طهماسب، بازنمایی زنان به گونه ای ایده آل شده و با تاکید بر زیبایی شناسی دوره صفوی ترسیم شده است که بیانگر تحولات اجتماعی و سلیقه های هنری آن دوره است. مطالعه تطبیقی این سه نسخه روند تحولات تصویر زن در نگارگری ایرانی در اعصار مختلف تاریخی را روشن می سازد.

کلیدواژه ها:

زن ، شاهنامه ، نگارگری ، ایران ، ساختارگرایی