نقش مداخلات مشاوره ای در بهبود مهارت های اجتماعی دانش آموزان با نیازهای ویژه در دوره ابتدایی

در سال های اخیر، توجه نظام های آموزشی به دانش آموزان با نیازهای ویژه به عنوان بخشی از سیاست های عدالت آموزشی و آموزش فراگیر افزایش چشمگیری یافته است. این گروه از دانش آموزان، به دلیل چالش های شناختی، هیجانی، رفتاری و اجتماعی، بیش از دیگران در معرض مشکلات ارتباطی، انزوای تحصیلی و افت عملکرد اجتماعی قرار دارند. در این میان، مداخلات مشاوره ای مدرسه محور، به ویژه در دوره حساس ابتدایی، به عنوان یکی از موثرترین راهکارهای تربیتی و روان شناختی برای ارتقای مهارت های اجتماعی، خودآگاهی و سازگاری این دانش آموزان مطرح شده است. هدف از این مقاله مروری، بررسی و تحلیل مطالعات و دیدگاه های نظری در زمینه تاثیر مداخلات مشاوره ای بر رشد اجتماعی و هیجانی دانش آموزان با نیازهای ویژه در محیط های آموزشی ابتدایی است. بدین منظور، یافته های پژوهش های داخلی و خارجی مرتبط با رویکردهای مختلف مشاوره ای شامل مشاوره فردی، گروهی، شناختی–رفتاری، بازی درمانی، هنر درمانی و مشاوره مبتنی بر مهارت های زندگی، مورد تحلیل و تلفیق قرار گرفته اند. مرور این منابع نشان می دهد که مداخلات مشاوره ای با تمرکز بر آموزش همدلی، مهارت گفت وگو، احترام متقابل، کنترل خشم، حل تعارض و مدیریت هیجان ها، می توانند تاثیر عمیقی بر بهبود روابط اجتماعی، افزایش مشارکت در فعالیت های گروهی و کاهش رفتارهای انزواطلبانه دانش آموزان دارای ناتوانی های یادگیری، اختلال های رفتاری و اختلال های طیف اوتیسم داشته باشند. همچنین، بررسی ها حاکی از آن است که اثربخشی این مداخلات، زمانی بیشینه می شود که بین مشاور، معلم و والدین هماهنگی و همکاری موثری برقرار باشد و فضای مدرسه پذیرای تفاوت های فردی دانش آموزان باشد. از سوی دیگر، چالش هایی مانند کمبود نیروی متخصص، ضعف آگاهی والدین، نبود منابع حمایتی کافی و محدودیت های ساختاری مدارس ابتدایی، اجرای موثر این مداخلات را با دشواری هایی همراه کرده است. یافته های این مطالعه ضمن تاکید بر نقش محوری مشاوران مدارس در ارتقای مهارت های اجتماعی کودکان با نیازهای ویژه، بیانگر ضرورت بازنگری در سیاست های آموزشی، تقویت آموزش تخصصی مشاوران، و فراهم سازی محیط های یادگیری عاطفی–حمایتی در مدارس ابتدایی است. در مجموع، مرور پژوهش ها نشان می دهد که مداخلات مشاوره ای نه تنها ابزاری درمانی، بلکه سازوکاری پیشگیرانه برای رشد متعادل اجتماعی، عاطفی و تحصیلی دانش آموزان با نیازهای خاص محسوب می شوند و می توانند بنیان گذار شکل گیری روابط سالم و مسئولانه در سال های آتی زندگی آنان باشند.

کلیدواژه ها:

مشاوره مدرسه ای ، دانش آموزان با نیازهای ویژه ، مهارت های اجتماعی ، مداخلات روان شناختی ، آموزش ابتدایی.