تحلیل تغییرات کاربری اراضی شهر اراک با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در بازه زمانی ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰

رشد سریع شهرنشینی در ایران، به ویژه در شهرهای صنعتی مانند اراک، منجر به تحولات عمیق در الگوهای کاربری اراضی شده است. این پژوهش با رویکرد کمی-کیفی، تغییرات کاربری اراضی شهر اراک را در بازه زمانی ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰ با استفاده از تصاویر ماهواره ای Landsat ۷ ETM+ و Sentinel-۲ MSI و تلفیق آن با ابزارهای GIS تحلیل کرده است. پردازش تصاویر با روش های تصحیح رادیومتریک، طبقه بندی نظارت شده (Maximum Likelihood)، و اعتبارسنجی با شاخص Kappa (۰.۸۶–۰.۸۹) انجام شد. نتایج نشان داد که مساحت مناطق شهری از ۳,۸۵۲ هکتار به ۶,۲۱۵ هکتار (افایش ۶۱.۳%) گسترش یافته، در حالی که اراضی کشاورزی از ۱۲,۴۱۰ هکتار به ۸,۸۹۵ هکتار (کاهش ۲۸.۳%) کاهش یافته اند. تحلیل جهت گیری گسترش شهر با استفاده از شاخص Directional Distribution (Standard Deviational Ellipse) نشان داد که گسترش شهر عمدتا در جهت های شمالی (۳۲%) و شرقی (۲۸%) صورت گرفته است. همچنین، فضاهای سبز شهری تنها ۲.۱% از سطح شهر را در سال ۱۴۰۰ در بر می گیرند که بسیار پایین تر از استاندارد سازمان جهانی بهداشت (۹%) و حتی استاندارد ملی (۶%) است. این روند، نه تنها امنیت غذایی منطقه را تهدید می کند، بلکه منجر به افزایش دمای سطحی (LST)، کاهش نفوذپذیری خاک، و تشدید سیلاب های شهری شده است. بر اساس یافته ها، پیشنهاد می شود با اتخاذ سیاست های «رشد هوشمند» (Smart Growth)، «توسعه فشرده» (Compact City)، و «حفاظت از زمین های حاصلخیز»، الگوی توسعه شهری اراک بازنگری شود. این پژوهش همچنین چارچوبی برای پایش مستمر تغییرات کاربری اراضی در شهرهای متوسط ایران ارائه می دهد.

کلیدواژه ها:

کاربری اراضی ، سنجش از دور ، GIS ، شهر اراک ، تغییرات کاربری ، Landsat ، Sentinel-۲ ، توسعه پایدار شهری ، استان مرکزی