تحلیل مکانی خطرات زمین لغزش و فرونشست در حومه های شهر اراک با استفاده از داده های InSAR و GIS

افزایش جمعیت و گسترش شهری در اراک منجر به توسعه سکونتگاه ها در مناطق پرخطر حاشیه ای — به ویژه دامنه های جنوبی و غربی کوه های سرخه کوه و دیناران — شده است. این مناطق به دلیل شیب تند، ساختارهای زمین شناسی ناپایدار و برداشت بی رویه آب های زیرزمینی، مستعد زمین لغزش و فرونشست هستند. این پژوهش با هدف شناسایی و تحلیل مکانی مناطق پرخطر در حومه های شهر اراک، از تلفیق داده های InSAR (رادار تداخلی سنجش از دور) و تحلیل های چندمعیاره در GIS استفاده کرده است. داده های راداری ماهواره Sentinel-۱ (دوره ۲۰۱۹–۲۰۲۴) با استفاده از الگوریتم PS-InSAR (Persistent Scatterer InSAR) در پلتفرم Google Earth Engine و نرم افزار SNAP پردازش شدند. هم زمان، لایه های عوامل موثر بر زمین لغزش (شیب، جهت دامنه، کاربری اراضی، بارش، لیتولوژی، فاصله از گسل) و فرونشست (تراکم چاه های عمیق، عمق آب های زیرزمینی، نوع خاک) در محیط ArcGIS Pro جمع آوری و استانداردسازی شدند. سپس، با استفاده از روش AHP-Fuzzy، نقشه های پهنه بندی خطر تهیه گردید. نتایج InSAR نشان داد که:• حداکثر نرخ فرونشست در منطقه کرهرود جنوبی به ۱۲.۳ سانتی متر در سال می رسد.• مناطق نراق غربی و دیناران جنوبی دارای جابه جایی عمودی منفی پایدار (نشانه فرونشست) هستند.• هیچ نشانه قطعی از فعالیت زمین لغزش در دوره مطالعه (۲۰۱۹–۲۰۲۴) مشاهده نشد، اما پهنه بندی نشان داد که ۱۸.۷% از حومه های شهر در معرض خطر بالای زمین لغزش قرار دارند.همچنین، همبستگی قوی (R² = ۰.۸۳) بین مناطق فرونشست یافته و تراکم چاه های غیرمجاز آب مشاهده شد. بر اساس یافته ها، پیشنهاد می شود منطقه کرهرود جنوبی به عنوان منطقه ممنوعه سکونت اعلام و طرح جامع مدیریت منابع آب در حومه های اراک اجرایی شود. این پژوهش چارچوبی جامع برای پایش خطرات ژئوتکنیکی در شهرهای متوسط ایران ارائه می دهد

کلیدواژه ها:

فرونشست ، زمین لغزش ، InSAR ، Sentinel-۱ ، GIS ، AHP-Fuzzy ، شهر اراک ، خطرات ژئوتکنیکی ، Google Earth Engine