بررسی ظرفیت های توسعه زیرساخت های سبز (Green Infrastructure) در شهر اراک با استفاده از تحلیل های مکانی و مدل سازی هیدرولوژیکی

زیرساخت های سبز (Green Infrastructure – GI) به عنوان راهکاری پایدار برای مدیریت رواناب های شهری، کاهش جزیره حرارتی و ارتقای کیفیت محیط زیست، در سال های اخیر مورد توجه جدی برنامه ریزان شهری قرار گرفته است. شهر اراک با آب وهوای نیمه خشک، گسترش سریع سطوح نفوذناپذذیر و تکرار سیلاب های شهری، نیاز فوری به اجرای راهکارهای طبیعی برای مدیریت آب های سطحی دارد. این پژوهش با هدف شناسایی ظرفیت های جغرافیایی و فیزیکی توسعه GI در شهر اراک و ارزیابی کمی تاثیر آن بر کاهش رواناب و اوج سیلاب انجام شده است. روش پژوهش ترکیبی است و شامل:• تحلیل مکانی در GIS برای شناسایی مناطق مستعد (بر اساس شیب، نوع خاک، کاربری اراضی و فاصله از شبکه معابر)• مدل سازی هیدرولوژیکی با نرم افزار EPA SWMM ۵.۲ برای شبیه سازی رواناب در شرایط بارش شدید• شبیه سازی سه سناریوی GI شامل: بام های سبز (Green Roofs)، چمن های نفوذپذیر (Permeable Pavements)، چاه های جذب (Infiltration Trenches) و پارک های بارانی (Rain Gardens)داده های ورودی شامل: نقشه های پایه ۱:۲۰۰۰ شهرداری اراک، داده های بارش (ایستگاه هواشناسی اراک، دوره ۱۳۹۰–۱۴۰۰)، خصوصیات خاک (سازمان آب و خاک استان مرکزی) و لایه های کاربری اراضی (Sentinel-۲). نتایج نشان داد که:• ۳۸% از سطح شهر اراک (حدود ۲,۳۶۰ هکتار) از نظر فیزیکی و مکانی مستعد توسعه زیرساخت های سبز است.• پیاده سازی GI در ۲۰% از این مناطق (۴۷۲ هکتار) می تواند حجم کل رواناب سطحی را تا ۴۲% کاهش دهد.• پارک های بارانی و چمن های نفوذپذیر بیشترین تاثیر را در مناطق مسکونی و معابر فرعی دارند.• در شرایط بارش ۱۰ ساله (۵۲ میلی متر در ۲ ساعت)، اوج دبی سیلاب (Peak Flow) از ۱۸.۴ مترمکعب بر ثانیه به ۱۰.۷ مترمکعب بر ثانیه (کاهش ۴۲%) کاهش می یابد.همچنین، تحلیل هزینه-فایده نشان داد که هر ۱ میلیارد تومان سرمایه گذاری در GI، می تواند تا ۲.۳ میلیارد تومان در هزینه های تعمیر شبکه فاضلاب، جبران خسارات سیلاب و کاهش مصرف آب صرفه جویی کند. بر اساس یافته ها، طرح جامع زیرساخت های سبز اراک با اولویت بندی مناطق پرخطر سیلاب (مناطق ۲، ۳ و ۵) و ادغام آن در طرح هادی جدید پیشنهاد شد. این پژوهش چارچوبی عملیاتی برای ادغام GI در برنامه ریزی های شهری اراک و شهرهای مشابه ایران ارائه می دهد.

کلیدواژه ها:

زیرساخت های سبز ، مدیریت رواناب ، SWMM ، GIS ، سیلاب شهری ، پارک بارانی ، شهر اراک