موتیف (بن مایه) در نمایش نامه شب هزار و یکم فارسی

بهرام بیضایی، یکی از برجسته ترین نمایش نامه نویسان ادبیات نمایشی معاصر ایران است که در هر یک از نمایش نامه هایش، بازآفرینی و ابتکار و خلاقیت به چشم می خورد. یکی از نمایش نامه های برجسته وی «شب هزار و یکم» (۱۳۸۲) است. این نمایش نامه در سه پرده یا سه اپیزود به نگارش درآمده است؛ پرده اول این نمایش نامه با الهام از شاهنامه و داستان ضحاک و کلیت داستان هزار و یک شب، به بازسازی داستانی گم شده از افسانه های ایرانی می پردازد و در دو پرده دیگر، هزار و یک شب الهام بخش نویسنده بوده است. هر پرده این نمایش نامه، مستقل از دیگری است و هر کدام از این اپیزود ها، داستان و شخصیت های مستقل و منحصر به فرد خود را دارند، اما در عین حال این سه پرده یا سه اپیزود، مشابهت های مضمونی و ساختاری دارند و آنچه که باعث این انسجام می شود، درون مایه هایی است که تکرار می شوند؛ یعنی این درون مایه های تکرار شونده هستند که اپیزود های مستقل این نمایش نامه را از درون به یکدیگر پیوند می دهند. مطالعه عمیق و کاوش معنایی اثر، خواننده را متوجه وجود درون مایه های تکرار شونده ای در بین پرده های این نمایش نامه می کند که در نقد ادبی، درون مایه های تکرارشونده را «موتیف» یا «بن مایه» می نامند. در این جستار، بن مایه های پرده های سه گانه این نمایش نامه، به شیوه تحلیلی- توصیفی مورد واکاوی قرار گرفته است. از جمله یافته های این پژوهش می توان به درون مایه های تکرارشونده ضحاک ماردوش و معادل های انسانی آن، مرگ خواهی، مکر زنان، کشمکش هواداران و مخالفان بر سر کتاب هزار و یک شب و موتیف قربانی شدن یکی از شخصیت های هر پرده نمایش نامه به دست فرد و ساختار ، اشاره کرد که همین موتیف ها وحدت معنایی و هنری نمایش نامه را رقم می زنند.

کلیدواژه ها:

بهرام بیضایی ، نمایش نامه ، شب هزار و یکم ، هزار و یک شب ، شاهنامه ، موتیف