اثربخشی مدل ذهن آگاهی در بازسازی حالات هیجانی محیط مدرسه

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی مدل ذهن آگاهی در بازسازی حالات هیجانی محیط مدرسه، در چارچوبی میان رشته ای شامل روان شناسی تربیتی، علوم اعصاب هیجانی و مطالعات مدرسه ای انجام شده است. ذهن آگاهی در این مطالعه نه صرفا به عنوان یک تکنیک آرام سازی، بلکه به مثابه یک الگوی تفکر و خودآگاهی نظام مند در نظر گرفته می شود که قادر است مناسبات هیجانی و شناختی میان کنشگران مدرسه از جمله دانش آموزان، معلمان و مدیران را بازتعریف کند. از این منظر، مدرسه به منزله یک «فضای هیجانی شناختی» تلقی شده است که کیفیت روابط، کارایی یادگیری، و سطح تاب آوری روانی افراد، به شدت تحت تاثیر تنظیم و بازسازی هیجانی قرار دارد.روش پژوهش، نیمه تجربی با طراحی پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل بوده است؛ طی آن، برنامه ای مبتنی بر مدل ذهن آگاهی شامل آموزش توجه آگاهانه، پذیرش هیجان، تنفس متمرکز، مشاهده بدون قضاوت، و همدلی شناختی در بازه زمانی مشخص برای گروه آزمایش اجرا گردید. داده ها با استفاده از آزمون های استاندارد سنجش هیجان (مانند پرسش نامه هوش هیجانی و مقیاس تنظیم هیجان گروس) و ارزیابی فضای روانی مدرسه جمع آوری و با روش تحلیل کوواریانس چندمتغیره (MANCOVA) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.نتایج نشان داد که مدل ذهن آگاهی به طور معنی داری موجب افزایش سطح تنظیم هیجانی، کاهش واکنش پذیری منفی و ارتقای حس تعلق و امنیت عاطفی در میان دانش آموزان و معلمان شد. همچنین بهبود در حالت های هیجانی مثبت نظیر آرامش، همدلی، و امید، سبب ارتقای تعاملات کلاسی و کاهش تنش های آموزشی گردید. یافته ها در سطح عصبی شناختی نیز موید تمرکز پایدار توجه و کاهش فعالیت آمیگدال در پاسخ به محرک های فشارزا بودند که به تثبیت خودتنظیمی و بازسازی هیجانی منجر شد. تحلیل کیفی مشاهدات میدانی نشان داد فضای هیجانی مدرسه پس از اجرای دوره ذهن آگاهی، به سمت دگرگونی ساختاری در روابط انسانی و معنا بخشی دوباره به فرآیند یادگیری حرکت کرده است.از منظر فلسفه تربیتی، ذهن آگاهی همچون سازوکار بازسازی فرهنگی مدرسه عمل می کند؛ به گونه ای که ارزش های مبتنی بر حضور، آرامش، درک متقابل و احترام متقابل جایگزین الگوهای رقابتی، اضطرابی و قضاوت محور می شوند. بدین ترتیب، نتایج این پژوهش اهمیت ادغام آموزش ذهن آگاهی در برنامه رشد اجتماعی و هیجانی مدارس را آشکار کرده و ضرورت شکل گیری محیط های یادگیری انسان محور و عاطفه مدار را برجسته می سازد. همچنین توصیه می شود در سیاست های آموزشی، ذهن آگاهی به عنوان بخش ثابت برنامه تربیت معلم و راهبرد پیشگیرانه سلامت روانی مدرسه مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

ذهن آگاهی ، تنظیم هیجان ، محیط مدرسه ، بازسازی هیجانی ، تاب آوری روانی ، تعاملات عاطفی ، هوش هیجانی ، رشد اجتماعی ، سلامت روان آموزشی ، فلسفه انسان مدار تربیت