تحلیل تاثیر وطن پرستی بر تکوین و تحول ادبیات: رویکردی میان رشته ای

وطن پرستی به مثابه یکی از قدرتمندترین عواطف جمعی، همواره نقشی تعیین کننده در شکل دهی به فرهنگ، سیاست و هویت جوامع انسانی ایفا کرده است. ادبیات به عنوان آیینه ی تمام نمای تجارب، آرمان ها و تضادهای یک ملت، یکی از اصلی ترین بسترهای تجلی و بازتولید این حس به شمار می رود. مقاله ی حاضر با رویکردی تحلیلی-تطبیقی و میان رشته ای، به بررسی تاثیر چندوجهی وطن پرستی بر ادبیات می پردازد. این پژوهش با تعریف مفهومی وطن و وطن پرستی و تمایز آن از ناسیونالیسم افراطی، سیر تاریخی این مفهوم را در ادبیات جهان و به ویژه ادبیات فارسی از دوران کلاسیک تا معاصر دنبال می کند. مقاله نشان می دهد که چگونه وطن پرستی در بزنگاه های تاریخی نظیر جنگ ها، انقلاب ها و جنبش های استقلال طلبانه، به مثابه یک نیروی محرکه ی اصلی، مضامین، ژانرها، کهن الگوها و سبک های ادبی را تحت تاثیر قرار داده است. در این راستا، کارکردهای دوگانه ی این پدیده – از یک سو به عنوان منبع الهام برای خلق آثار حماسی و وحدت بخش و از سوی دیگر به مثابه ابزاری ایدئولوژیک برای تبلیغات سیاسی و طرد «دیگری» – مورد واکاوی قرار می گیرد. با بهره گیری از نظریات اندیشمندانی چون بندیکت اندرسون، ارنست گلنر و آنتونی اسمیت در حوزه ی مطالعات ملی گرایی و تلفیق آن با نقد ادبی، این مقاله به تحلیلی عمیق از کهن الگوهایی نظیر «مام وطن»، نمادهای طبیعی (کوه، رود، خاک) و تیپ های شخصیتی (قهرمان، شهید، خائن) در ادبیات وطن پرستانه می پردازد. در نهایت، مقاله با طرح دیدگاه های انتقادی از جمله رویکردهای پسااستعماری و جهان وطنی، به این نتیجه می رسد که وطن پرستی در ادبیات، پدیده ای پویا و پیچیده است که در تعامل دائم با ساختارهای قدرت و شرایط اجتماعی-سیاسی، معانی و کارکردهای متفاوتی به خود می گیرد و درک کامل آن مستلزم نگاهی فراتر از تحسین یا تقبیح صرف است.

کلیدواژه ها:

وطن پرستی ، ادبیات فارسی ، هویت ملی ، ناسیونالیسم ، ادبیات متعهد ، ادبیات دفاع مقدس ، کهن الگو ، گفتمان ادبی