نقش عقل در شناخت خداوند در آثار متکلمان شیعه و سنی

شناخت خداوند یکی از بنیادی ترین مسائل در الهیات و علم کلام اسلامی است و جایگاه عقل در این فرایند از دیرباز مورد توجه متکلمان بوده است. پژوهش حاضر با رویکرد مروری تحلیلی به بررسی نقش عقل در شناخت خداوند در آثار متکلمان شیعه و سنی می پردازد. در این مطالعه، منابع کتابخانه ای و اسنادی شامل آثار شیخ مفید، سید مرتضی، علامه حلی، ابوالحسن اشعری، فخر رازی و قاضی عبدالجبار، و همچنین پژوهش های معاصر داخلی و خارجی، گردآوری و تحلیل شده اند.یافته ها نشان می دهد که در کلام شیعه و معتزله، عقل نقشی اساسی و مستقل در شناخت خداوند دارد و می تواند وجود، توحید و برخی صفات الهی را پیش از مراجعه به وحی اثبات کند، در حالی که در کلام اشاعره عقل محدود و تابع وحی است و تنها می تواند وجود خدا را به صورت اجمالی تایید کند. اختلاف در جایگاه عقل، تفاوت های قابل توجهی در تبیین صفات خداوند، حسن و قبح افعال، و مباحث فقهی و اخلاقی ایجاد کرده است.پژوهش همچنین چالش های این حوزه از جمله تعارض ظاهری میان عقل و نصوص، ابهام در حدود توان عقل و تاثیر شرایط تاریخی را نشان داد و راهکارهایی نظیر تلفیق عقل و وحی، بازخوانی انتقادی میراث کلامی، تقویت عقلانیت دینی و توسعه کلام جدید اسلامی ارائه شد.نتیجه پژوهش حاکی است که عقل، به عنوان ظرفیت الهی در انسان، نقشی غیرقابل انکار در شناخت خداوند دارد و تحلیل تطبیقی دیدگاه های متکلمان شیعه و سنی، علاوه بر غنای نظری، می تواند در تقویت فهم دینی، آموزش و تربیت عقلانی و گفت وگوی میان مکاتب اسلامی موثر باشد.

کلیدواژه ها:

عقل ، شناخت خداوند ، متکلمان شیعه ، متکلمان سنی ، کلام اسلامی ، وحی ، مقایسه تطبیقی