نظریه شبکه های احیای اکولوژیکی چندعملکرده؛ راهبردی نوین برای مقابله ترکیبی با بیابان زایی، آتش سوزی و فرسایش منابع طبیعی در ایران

ایران در دهه های اخیر با مجموعه ای از بحران های زیست محیطی هم زمان مواجه شده است که اغلب ماهیتی ترکیبی، مزمن و درهم تنیده دارند. بیابان زایی، گسترش نواحی فاقد پوشش گیاهی، تشدید آتش سوزی های جنگلی، فرسایش شدید خاک، کاهش توان اکوسیستم ها برای بازسازی طبیعی، و از بین رفتن تنوع زیستی، تنها بخشی از این معضلات اند که اغلب تحت تاثیر مداخلات ناپایدار انسانی و ضعف سیاست گذاری علمی رخ داده اند. در چنین شرایطی، الگوهای مقابله منفرد و مقطعی، مانند کاشت پراکنده نهال، مالچ پاشی غیرهدفمند، یا ساخت خطوط آتش بر سنتی، کارایی خود را از دست داده اند. در این مقاله، نظریه ای نوین تحت عنوان «شبکه های احیای اکولوژیکی چندعملکرده» ارائه می گردد که می کوشد با نگاهی سیستمی، مبتنی بر پیوستگی مکانی عملکردی، به احیای منابع طبیعی با تکیه بر گونه های بومی چندکاره، طراحی فضایی هوشمند، و اتصال عملکردهای زیستی در یک شبکه اکولوژیک بپردازد.این نظریه بر آن است که به جای رویکردهای نقطه ای و جداافتاده، باید واحدهای احیایی اکوسیستم بر مبنای الگوی شبکه ای متصل طراحی شوند؛ به گونه ای که از نظر کارکردهای رطوبتی، ضدفرسایشی، ضدآتش، و تولید بیولوژیک، نقش مکمل یکدیگر را ایفا کرده و موجب باززایش درونی اکوسیستم شوند. این شبکه ها با استفاده از ابزارهای نوین همچون سامانه های GIS، مدلسازی مکانی، پایش زیستی، و انتخاب هدفمند گونه های بومی با مقاومت بالا در برابر تنش های اقلیمی، طراحی و اجرا می شوند.در این مقاله، تفاوت این نظریه با نظریات کلاسیک احیای سرزمین از جمله «مدیریت حوزه های آبخیز به صورت مجزا»، «پروژه های نهال کاری منفرد»، و حتی برنامه های بزرگی چون "دیوار سبز بزرگ آفریقا" بررسی شده و برتری ها و مزایای عملکردی و اکولوژیکی آن با تکیه بر تحلیل های علمی و تجربیات محدود منطقه ای در ایران مستندسازی شده است. همچنین، مقاله به تشریح الگوی پیشنهادی این شبکه ها در نواحی بحرانی کشور نظیر زاگرس، خوزستان، سیستان و بلوچستان و حاشیه کویر مرکزی پرداخته و قابلیت این الگو برای اجرای گام به گام، کم هزینه و مشارکتی را تحلیل می کند. در پایان، پیشنهادهایی سیاستی برای نهادهای مرتبط از جمله سازمان منابع طبیعی، محیط زیست، مدیریت بحران و پدافند غیرعامل ارائه شده است.

کلیدواژه ها:

شبکه های احیای اکولوژیکی ، منابع طبیعی ایران ، بحران های ترکیبی ، گونه های بومی چندکاره ، بیابان زایی ، آتش سوزی ،