تحلیل علمی یافته ها و ریشه های شکاف بهره وری آب در کشاورزی ایران نسبت به کشورهای پیشرفته

امنیت غذایی به عنوان یکی از ارکان اصلی امنیت ملی، وابسته به تولید پایدار محصولات استراتژیک کشاورزی است. در این میان، بهره وری آب جایگاهی کلیدی دارد، زیرا کشاورزی بزرگ ترین مصرف کننده منابع آبی در جهان و به ویژه در کشورهای خشک و نیمه خشک مانند ایران است. ایران سالانه بیش از 89 درصد منابع آب تجدیدپذیر خود را در کشاورزی مصرف می کند، اما بهره وری آب در تولید محصولات استراتژیک فاصله قابل توجهی با کشورهای پیشرفته دارد؛ مسئله ای که هم به کاهش کارایی منابع آبی منجر شده و هم امنیت غذایی کشور را تهدید می کند.این مقاله با هدف تحلیل تطبیقی بهره وری آب در تولید محصولات استراتژیک کشاورزی ایران و کشورهای پیشرفته تدوین شده است. نخست چارچوب مفهومی محصولات استراتژیک تبیین می شود. در سطح جهانی، محصولاتی همچون گندم، برنج، ذرت، سویا و پنبه هسته اصلی این گروه را تشکیل می دهند، اما در ایران با توجه به الگوی مصرف و شرایط اقلیمی، محصولاتی مانند برنج و چغندر قند نیز در این دسته جای می گیرند. سپس با استفاده از داده های معتبر سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، وزارت کشاورزی آمریکا (USDA)، یورواستات (Eurostat) و مرکز آمار ایران، میزان بهره وری آب (برحسب کیلوگرم محصول تولیدی به ازای هر مترمکعب آب مصرفی) در ایران و کشورهای منتخب پیشرفته مقایسه می شود.یافته ها نشان می دهد که میانگین بهره وری آب در ایران برای گندم حدود 0٫8 تا 1٫2 کیلوگرم در مترمکعب است، در حالی که این عدد در کشورهایی چون فرانسه و آمریکا بیش از 1٫7 تا 2٫2 کیلوگرم است. در ذرت، بهره وری آب در ایران کمتر از 1٫5 کیلوگرم و در آمریکا بیش از 2٫5 کیلوگرم است. اختلاف مشابهی در تولید سویا، برنج و جو نیز مشاهده می شود. این شکاف ناشی از عواملی چون محدودیت در به کارگیری فناوری های نوین آبیاری، تناسب نداشتن الگوی کشت با شرایط اقلیمی، پایین بودن بهره وری نهاده ها و نبود سیاست های یکپارچه آب و کشاورزی است.مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی و سیاست محور، ضمن بررسی تجارب کشورهای پیشرفته در ارتقای بهره وری آب، راهکارهایی برای ایران پیشنهاد می کند. از جمله مهم ترین این راهکارها می توان به توسعه سامانه های هوشمند آبیاری تحت فشار، اصلاح الگوی کشت بر اساس مزیت نسبی، سرمایه گذاری در بذرهای مقاوم به خشکی و کم مصرف، و تقویت نظام پایش و ارزیابی بهره وری آب اشاره کرد. همچنین نشان داده می شود که ارتقای بهره وری آب علاوه بر تضمین پایداری تولید، در کاهش واردات و وابستگی غذایی ایران نقشی کلیدی دارد.در نتیجه، این پژوهش با تلفیق داده های آماری و تحلیل سیاستی، تصویری جامع از شکاف موجود در بهره وری آب ایران نسبت به کشورهای پیشرفته ارائه کرده و بر ضرورت اصلاحات ساختاری و فناورانه در بخش کشاورزی تاکید دارد. نتایج مطالعه می تواند مبنایی برای سیاست گذاری در حوزه امنیت غذایی و مدیریت پایدار منابع آب در ایران باشد.

کلیدواژه ها:

بهره وری آب ، محصولات استراتژیک کشاورزی ، امنیت غذایی ، مدیریت منابع آب ، کشاورزی پایدار ، مقایسه تطبیقی ایران و کشورهای پیشرفته