بررسی انتقادی تعمیم حکم فلسفی در مجربات

در حکمت اسلامی، مجربات یعنی قضایایی که از تکرار مشاهده یک پدیده همراه با قیاس خفی حاصل می شوند و در علوم تجربی و طب سنتی کاربرد داشته اند. تعمیم این احکام به موارد مشاهده نشده با چالش های معرفتی عمیقی از قبیل ابهام در احراز رابطه ذاتی، محدودیت های تجربه بشری و عدم شناخت کامل علل و شرایط مواجه است. این مقاله با به کارگیری روش تحلیلی - انتقادی و استناد به آرای فیلسوفان اسلامی، نشان می دهد با وجود ادعای یقین مطلق در نظریه کلاسیک، شروط تحقق این یقین در عمل احراز ناپذیر هستند. نوآوری اصلی پژوهش، ارائه و دفاع نظام مند از تز «یقین مشروط» در جایگاه نتیجه اجتناب ناپذیر این تحلیل است. این امر از طریق نقد کاربردی قاعده «امر اتفاقی اکثری و دائمی نیست» و نشان دادن عدم امکان تعیین مصداق «اکثری» و نیز تفکیک فرایند تعمیم محقق شده است. بر این اساس، مانع نهایی قطعیت و یقین در مجربات در مرحله تشخیص مصادیق خارجی، علت و معلول است. این پژوهش نتیجه می گیرد مجربات فاقد قطعیت مطلق هستند و اعتبار آنها عمدتا مبتنی بر کارآمدی عملی و تکرارپذیری است، نه مطابقت تام با واقع. این پژوهش انتقادی، سبب بازتعریف جایگاه مجربات در معرفت شناسی اسلامی و رویکردی چندلایه ای به اعتبار گزاره های تجربی می شود.

کلیدواژه ها:

مجربات ، یقین مشروط ، تعمیم حکم ، استقراء ، حکمت اسلامی