عدالت در قصاص از منظر آموزه های قرآن و نهج البلاغه و جایگاه آن در نظام حقوقی ایران

در قرآن کریم، آیاتی پیرامون موضوع «قصاص» وجود دارد که به طور کلی در سه دسته جای می گیرند: دسته اول آیات دال بر حرمت قتل و کشتن نفس، دسته دوم اشاره به تبعات منفی انسان کشی و عقوبت آن به منظور برحذر داشتن مردم از ارتکاب جرم، و دسته سوم بیان حکم هر یک از انواع قتل عمد یا غیرعمد و پرداختن به بحث دیه و قصاص. خداوند متعال در تشریع قوانین مربوط به این موضوع، تاکید ویژه ای بر رعایت «عدالت» نموده است و اگرچه لفظ آن به طور صریح در هیچ کدام از آیات مرتبط مشاهده نمی شود، اما به دلالت التزامی می توان از ظرافت های موجود در چینش عبارات و نیز کاربست واژگان، چنین مفهومی را استنباط کرد. همچنین نهج البلاغه که دربردارنده سخنان امام علی (علیه السلام) است، به طور گسترده ای «عدالت» و لزوم اجرای کامل آن در تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی را برجسته نموده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و با هدف تعیین جایگاه عدالت در مسئله قصاص به نگارش درآمده است و یافته های آن نشان می دهد «عدالت» لزوما به معنای «یکسانی و برابری» نیست. براساس قانون مجازات اسلامی، در صورتی که با قصاص مشابه، ضارب ضرر جانی بیش از آنچه که به شخص مقابل وارد کرده ببیند، اجرای قصاص ممکن نبوده و به اخذ دیه از او اکتفا خواهد شد. همچنین، آنچه از مجموع عبارات قرآن و نهج البلاغه در این زمینه به دست می آید، تاکید شریعت بر اجرای دقیق عدالت در بحث قصاص و تبیین جوانب این هنجار اجتماعی است که تاثیرات فراوانی بر سلامت جامعه و حفظ امنیت پایدار آن خواهد داشت.

کلیدواژه ها:

عدالت ، قصاص ، قتل نفس ، دیه ، قرآن ، نهج البلاغه ، نظام حقوقی ایران