ادراکات اعتباری و عدالت اجتماعی بازاندیشی در مبانی علوم انسانی اسلامی با تطبیق دیدگاه علامه طباطبایی و جان رالز

عدالت اجتماعی از بنیادی ترین دغدغه های علوم انسانی و فلسفه سیاسی معاصر است و هر جامعه ای ناگزیر از ارائه تفسیری منسجم و کارآمد از آن است در سنت فلسفی اسلامی علامه سید محمدحسین طباطبایی با طرح نظریه ادراکات اعتباری کوشیده است تا با اتکا بر عقل عملی حب ذات و فطرت، انسانی چارچوبی برای تبیین مفاهیم هنجاری و ساماندهی حیات اجتماعی ارائه دهد در مقابل جان رالز با نظریه عدالت به مثابه انصاف و در پرتو اعتبارگرایی، کانتی اصول عدالت را محصول سازوکاری عقلانی در وضع «نخستین و پشت پرده جهل» معرفی می کند. پرسش اصلی پژوهش آن است که مقایسه این دو چارچوب نظری چه افقهایی برای بازاندیشی در مبانی علوم انسانی اسلامی می گشاید. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس منابع دست اول به واکاوی مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی دو رویکرد پرداخته است. یافته ها نشان می دهد که هر دو نظریه در غیر واقع گرایی اخلاقی و سازه گرایی هنجاری مشترک اند اما نظریه ادراکات اعتباری به دلیل پیوند با عقل عملی فطرت و اصل انطباق با احتیاجات ظرفیت بیشتری برای بازسازی مفاهیم علوم انسانی در بستر اسلامی دارد افزون بر این کاربردهای نظریه علامه در حوزه هایی چون مدیریت اجتماعی تعلیم و تربیت و نظام حقوقی آن را به چارچوبی کارآمد برای طراحی الگوهای بومی عدالت و توسعه بدل می سازد از این منظر می توان نظریه ادراکات اعتباری را نه تنها پاسخی به بحران مبانی علوم انسانی در جهان اسلام دانست بلکه مبنایی برای پیوند میان فلسفه اسلامی و فلسفه سیاسی معاصر و تولید الگوهای بومی عدالت اجتماعی به شمار آورد.

کلیدواژه ها:

ادراکات اعتباری ، علامه طباطبایی ، جان رالز ، عدالت اجتماعی ، علوم انسانی اسلامی