نقش حمام های عمومی در شکل گیری شبکه های اجتماعی و انتقال فرهنگ عامه در دوره صفویه

حمام های عمومی در ایران دوره صفویه، فراتر از کارکرد بهداشتی، به عنوان فضاهایی اجتماعی، آیینی و فرهنگی نقش آفرینی می کردند. با وجود اهمیت این نهادها در زندگی شهری صفوی، مطالعات پیشین عمدتا به ابعاد معماری و نمادین آن ها پرداخته و از تحلیل ساختارمند کارکرد اجتماعی و فرهنگی شان غافل مانده اند. هدف پژوهش حاضر، بررسی میان رشته ای نقش حمام های عمومی در شکل گیری شبکه های اجتماعی، انتقال فرهنگ عامه و بازتولید هویت های جنسیتی در شهرهای صفوی است. این مطالعه با روش تاریخی-تفسیری و بر پایه داده های کیفی انجام شده و از منابعی چون سفرنامه ها، وقف نامه ها، نگاره های تصویری، فرهنگ شفاهی و مصاحبه های نیمه ساختاریافته بهره برده است. یافته ها نشان می دهد که حمام های عمومی به مثابه «سومین مکان»، بستری برای تعامل میان طبقاتی، انتقال اطلاعات، تقویت اعتماد اجتماعی و روایت قصه ها، متل ها و آیین های محلی بودند. به ویژه، فضای گرمخانه با معماری خاص و فضای جمعی خود، به رسانه ای بی زبان برای انتقال فرهنگ عامه تبدیل شده بود. همچنین، تقسیم جنسیتی زمان استفاده از حمام ها نقش مهمی در شکل گیری خرده فرهنگ های زنانه و مردانه، آیین های بلوغ و بازنمایی بدن ایفا می کرد. این نتایج نشان می دهد که حمام های صفوی کارکردی چندلایه در سازمان اجتماعی جامعه شهری داشتند. یافته های این پژوهش افق تازه ای در مطالعات جامعه شناسی فضا، تاریخ فرهنگی ایران و نقش نهادهای سنتی در بازتولید نظم اجتماعی می گشاید.

کلیدواژه ها:

حمام عمومی ، فرهنگ عامه ، شبکه اجتماعی ، صفویه ، فضای عمومی