نقش فعالیت های تشکل های دانش آموزی (مثل بسیج دانش آموزی، انجمن اسلامی) در رشد مسئولیت پذیری

یکی از اساسی ترین اهداف نظام تعلیم و تربیت در جمهوری اسلامی ایران، تربیت نسلی مسئول، متعهد و آگاه نسبت به وظایف فردی و اجتماعی خویش است. در این میان، تشکل های دانش آموزی همچون بسیج دانش آموزی، انجمن اسلامی، شوراهای دانش آموزی و هلال احمر نقش تعیین کننده ای در رشد شخصیت اجتماعی و تقویت روحیه مسئولیت پذیری در دانش آموزان دارند. مدارس، به ویژه در مقاطع ابتدایی و متوسطه اول، نخستین و مهم ترین محیط های رسمی تربیتی اند که فرصت بروز و پرورش رفتارهای مسئولانه را برای دانش آموزان فراهم می سازند. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش فعالیت های تشکل های دانش آموزی در رشد مسئولیت پذیری دانش آموزان در شهرستان های ملکان و لیلان انجام گرفته است. در این پژوهش، مفهوم مسئولیت پذیری به عنوان یکی از مولفه های رشد اجتماعی و اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است که شامل ابعاد مختلفی چون خودکنترلی، احساس تعهد نسبت به دیگران، انجام وظایف فردی و مشارکت اجتماعی می شود. فعالیت در تشکل های دانش آموزی، به ویژه در قالب نقش های گروهی و داوطلبانه، بستری را فراهم می سازد تا دانش آموزان مهارت های تصمیم گیری، همکاری، پاسخگویی و مدیریت رفتار خود را تمرین کنند. در مدارس مورد مطالعه، مشاهده شده است که دانش آموزانی که در فعالیت های انجمن اسلامی یا بسیج دانش آموزی مشارکت فعال دارند، در مقایسه با سایر همسالان، از اعتماد به نفس بالاتر، تعامل اجتماعی بیشتر و حس تعلق قوی تری نسبت به مدرسه و جامعه برخوردارند. یافته های نظری نشان می دهد که مشارکت در این تشکل ها، نه تنها موجب افزایش مسئولیت پذیری فردی، بلکه سبب ارتقای روحیه جمع گرایی، همدلی و پایبندی به ارزش های اخلاقی می شود. چنین تجربه هایی دانش آموزان را برای ایفای نقش های موثرتر در جامعه آینده آماده می سازد. از سوی دیگر، رویکرد پرورشی در مدارس ملکان و لیلان نشان می دهد که هر جا فعالیت تشکل های دانش آموزی با حمایت مدیران و معاونان پرورشی همراه بوده، روحیه خودانضباطی و احساس مسئولیت در میان دانش آموزان تقویت شده است. در این مقاله تلاش شده است ضمن تبیین جایگاه تربیتی تشکل های دانش آموزی، تاثیر آنها در رشد مسئولیت پذیری از منظر روان شناسی تربیتی و جامعه شناسی آموزش بررسی گردد. این مطالعه با روش توصیفی تحلیلی انجام شده و داده های آن از طریق مصاحبه با معاونان پرورشی، مربیان و خود دانش آموزان جمع آوری شده است. نتایج حاکی از آن است که فعالیت های گروهی تشکل ها در زمینه هایی مانند برنامه ریزی مراسم فرهنگی، شرکت در فعالیت های داوطلبانه، همکاری در برگزاری نماز جماعت، و مشارکت در برنامه های اجتماعی مدرسه، بیشترین تاثیر را در افزایش حس مسئولیت پذیری داشته اند. پیشنهاد می شود معاونان پرورشی مدارس با بهره گیری از ظرفیت های محلی، برنامه های تربیتی تشکل ها را با نیازهای واقعی دانش آموزان هماهنگ ساخته و زمینه ای فراهم کنند تا مسئولیت پذیری از سطح شعار به سطح رفتار و نگرش پایدار ارتقا یابد.

کلیدواژه ها:

تشکل های دانش آموزی ، مسئولیت پذیری ، پرورش اجتماعی ، بسیج دانش آموزی ، انجمن اسلامی