صلاحیت سرزمینی دیوان کیفری بین المللی براتباع دول غیرعضو: از الغای مصونیت کیفری تا گشایش تحقیقات

پژوهش پیش رو، نوشتاری است که صلاحیت سرزمینی دیوان کیفری بین المللی (ICC)، بر جنایات ارتکابی توسط «اتباع دول غیرعضو» و همچنین فرآیند آغاز تحقیقات مبتنی بر آن، با تاکید بر چالش نفی مصونیت مقامات این دول، در قبال جنایات بنیادین (نسل کشی، جنایات علیه بشریت و جنایات جنگی) را، تحلیل می کند. هدف، تبیین مبانی مشروعیت این صلاحیت، سازوکارهای اجرایی دیوان (از جمله نقش دادستان و شعبه مقدماتی) و ارزیابی موانع نظری (به ویژه اصل اثر نسبی معاهدات) و عملی (ملاحظات سیاسی و اجرایی) پیش روی تحقق عدالت کیفری بین المللی است. به همین دلیل پژوهش، با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی اسناد مهم بین المللی، رویه قضایی دیوان و دکترین حقوق کیفری بین المللی می پردازد و تحلیل های آن، بر مبانی حقوقی صلاحیت سرزمینی دیوان، اصل بنیادین نفی مصونیت مقامات رسمی (ماده ۲۷ اساسنامه رم) و نقش ارکان دیوان در فرآیند آغاز تحقیقات، به ویژه در قبال اتباع دول غیرعضو، که در قلمرو دولت عضو مرتکب جرم شده اند، متمرکز است. در این راستا، یافته های تحقیق نشان می دهد، صلاحیت سرزمینی دیوان بر اتباع دول غیرعضو، ازطریق تفویض اختیار ازسوی دول عضو (ماده ۱۲ (۲) (الف) اساسنامه)، مشروعیت می یابد و اصولا با اصل نسبی بودن معاهدات (ماده ۳۴ کنوانسیون وین) تعارضی ندارد، چراکه مسئولیت کیفری متوجه «فرد» است و نه «دولت غیرعضو». با این حال، نفی مصونیت مقامات دول غیرعضو با چالش های صلاحیتی جدی (محدود به ارتکاب جرم در قلمرو دولت عضو یا ارجاع وضعیت توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد) و موانع سیاسی-اجرایی قابل توجهی مواجه است. دیوان، ازطریق صلاحیت سرزمینی، مدخلی مهم برای شروع به تحقیقات در مورد جدی ترین جنایات بین المللی فراهم می آورد، اما اثربخشی آن در گرو همکاری بین المللی، رعایت اصل تکمیلی بودن و غلبه بر چالش عدالت گزینشی و موانع اجرایی در دستگیری و تسلیم متهمان است.

کلیدواژه ها:

صلاحیت سرزمینی ، دول غیرعضو ، مصونیت ، دیوان کیفری بین المللی ، جنایات بین المللی