توسعه گردشگری شهری و اثرات اجتماعی آن بر کیفیت زندگی خانوارهای روستایی در شعاع ۳۰ کیلومتری شهر رشت

توسعه گردشگری شهری، فراتر از ابعاد اقتصادی، تاثیرات عمیق و گسترده ای بر ساختارهای اجتماعی و کیفیت زندگی جوامع پیرامون شهرها دارد. این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین رونق گردشگری شهر رشت و اثرات اجتماعی ناشی از آن بر کیفیت زندگی خانوارهای روستایی در شعاع ۳۰ کیلومتری این شهر انجام شده است. شهر رشت، به عنوان یکی از مهم ترین قطب های گردشگری شمال ایران، در سال های اخیر شاهد رشد چشمگیری در زیرساخت های گردشگری، خدمات شهری و جذب گردشگران داخلی و خارجی بوده است. این روند، علاوه بر ایجاد فرصت های اقتصادی، تحولات قابل توجهی در سبک زندگی، الگوهای تعامل اجتماعی، دسترسی به خدمات و ادراک ساکنان روستاها از کیفیت زندگی خود ایجاد کرده است. روش تحقیق در این مطالعه توصیفی-تحلیلی و ترکیبی (کمی-کیفی) است. داده های میدانی از طریق پرسشنامه های استاندارد کیفیت زندگی (بر اساس مدل WHOQOL-BREF) و مصاحبه های عمیق با ۳۰۰ خانوار در ۲۲ روستای نمونه جمع آوری شد. همچنین، داده های ثانویه از سازمان های مرتبط از جمله دهیاری ها، بخشداری ها، مرکز آمار ایران و سازمان گردشگری استان گیلان استخراج گردید. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS و NVivo انجام شد. یافته ها نشان می دهد که توسعه گردشگری شهری به طور معناداری (p<۰.۰۱) بر ابعاد مختلف کیفیت زندگی خانوارهای روستایی تاثیر گذاشته است. در بعد فیزیکی، دسترسی به خدمات بهداشتی، آب آشامیدنی، برق و اینترنت بهبود یافته است. در بعد روانی-ذهنی، احساس رضایت از زندگی و امید به آینده افزایش یافته است. در بعد اجتماعی، تعاملات فرهنگی با گردشگران، گسترش شبکه های اجتماعی و کاهش احساس انزوا گزارش شده است. در بعد محیطی نیز، هرچند فشار بر منابع طبیعی افزایش یافته، اما آگاهی های زیست محیطی نیز رشد کرده است. با این حال، برخی اثرات منفی اجتماعی از جمله تغییر الگوهای سنتی زندگی، افزایش هزینه های زندگی، نابرابری در دسترسی به منافع گردشگری و تنش های فرهنگی نیز مشاهده شده است. نتایج تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان داد که بین شاخص های توسعه گردشگری شهری (مانند تعداد گردشگران، تنوع جاذبه ها و کیفیت زیرساخت ها) و کیفیت زندگی خانوارهای روستایی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (R² = ۰.۷۱). این پژوهش ضمن گسترش ادبیات موجود در حوزه جغرافیای اجتماعی گردشگری، بر ضرورت برنامه ریزی های جامع نگر، مشارکتی و فرهنگ محور برای مدیریت اثرات اجتماعی گردشگری تاکید دارد تا تحولات ناشی از آن، به جای ایجاد شکاف های اجتماعی، زمینه ساز توسعه پایدار و انسان محور در مناطق روستایی شود.

کلیدواژه ها:

گردشگری شهری ، کیفیت زندگی ، اثرات اجتماعی ، تحولات فرهنگی ، شهر رشت ، توسعه روستایی پایدار