امکان سنجی تساوی دیه زن با مرد از منظر فقه و حقوق اسلام

مسئله تفاوت دیه زن و مرد یکی از چالش برانگیزترین مباحث فقهی-حقوقی در دوران معاصر است. دیدگاه مشهور فقهای امامیه که مبنای قانون مجازات اسلامی ایران نیز قرار گرفته، بر اساس روایات متعدد و اجماع تاریخی، دیه زن را نصف دیه مرد می داند. این حکم در تعارض ظاهری با اصول قرآنی کرامت و برابری ذاتی انسان ها و همچنین موازین حقوق بشر قرار گرفته است. این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با بررسی منابع کتابخانه ای، به امکان سنجی تساوی دیه از منظر فقه و حقوق می پردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که دلیل اصلی دیدگاه مشهور، سنت (روایات) است و قرآن کریم دلیل مستقیمی بر این تفاوت ندارد. در مقابل، فقهای نواندیش با ارائه تفسیری نوین از روایات (به عنوان احکام حکومتی و وابسته به شرایط زمانه)، حاکم کردن اصول قرآنی، و استدلال های عمیق فلسفی، راه را برای فتوای تساوی هموار کرده اند. همچنین، نظام قضایی ایران با صدور رای وحدت رویه، راهکاری عملی برای پرداخت برابر دیه از طریق منابع عمومی ابداع کرده که به تحقق عدالت در مقام عمل منجر شده است. تحلیل حکمت های ارائه شده برای تفاوت دیه نیز نشان می دهد که این توجیه ها عمدتا بر الگوهای اقتصادی-اجتماعی سنتی استوار بوده و با واقعیت های جامعه امروز سازگاری کامل ندارند.نتیجه نهایی آنکه، هرچند راهکار عملی برای برابری در پرداخت دیه ایجاد شده، اما حل بنیادین مسئله و انطباق کامل نظر و عمل، در گرو گسترش و پذیرش مبانی اجتهادی نوین و در نهایت، اصلاح متن قانون بر پایه اصل کرامت ذاتی و برابری انسان هاست.

کلیدواژه ها:

دیه مرد ، دیه زن ، تساوی دیه ، فقه امامیه ، حقوق کیفری