مقایسه فعالیت آنتی اکسیدانی و ضدباکتریایی عصاره گونه های Viola odorata L. وHymenocrater longiflorous Benth. از منطقه کوسالان استان کردستان

سابقه و هدف: گونه های Viola odorata و Hymenocrater longiflorus از گیاهان خودرو منطقه کوسالان در استان کردستان هستند که به دلیل اثرهای دارویی مورد توجه قرار گرفته اند. Viola بزرگ ترین جنس خانواده بنفشه ایان است و شامل ۵۲۵ تا ۶۰۰ گونه در سراسر جهان می باشد که ۳۰ گونه آن در ایران شناسایی شده اند. V. odorata یا بنفشه معطر، در صنعت عطرسازی کاربرد دارد و متابولیت های ثانویه آن خواص ضدالتهابی، آرام بخش، ضد سم و ضد ویروس دارند. بخش های مختلف این گیاه ازجمله گل، برگ، ریشه و بذر مصارف دارویی دارند و اکوتیپ های آن در منطقه کوسالان مطالعه شده اند. جنس Hymenocrater از خانواده نعناعیان شامل ۲۴ گونه است که در ایران و کشورهای همسایه توزیع شده اند. از این میان، ۹ گونه در ایران گزارش شده و H. longiflorus به عنوان گیاهی زینتی و دارویی شناخته می شود. این گونه در کوه های شمال غرب ایران، ازجمله کوسالان وجود دارد. اگرچه مطالعات خاصی درباره خواص دارویی آن وجود ندارد، اما جنس Hymenocrater به دلیل اثرهای آرام بخشی، ضدالتهابی، ضداسپاسم و کاهش تب مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به فعالیت آنتی اکسیدانی بالا و محتوای فنولی خانواده های بنفشه ایان و نعناعیان، بسیاری از گونه های آنها در صنعت دارو کاربرد دارند. این مطالعه به بررسی ظرفیت آنتی اکسیدانی، ترکیب های فنولی و فلاونوئیدی و اثر مهاری عصاره متانولی گل ها و برگ های V. odorata و H. longiflorus بر سویه های باکتریایی گرم مثبت و منفی می پردازد تا ظرفیت دارویی این گیاهان مشخص شود. مواد و روش ها: نمونه های گیاهی از منطقه کوسالان جمع آوری و نمونه هرباریومی از آنها تهیه شد. عصاره گیری از اندام های هوایی (گل و برگ) با حلال متانول انجام شد. توان آنتی اکسیدانی با روش احیای آهن (FRAP) و مهار رادیکال DPPH در غلظت های مختلف سنجیده شد. همچنین محتوای فنولی به روش فولین- سیوکالتیو و محتوای فلاونوئیدی به روش رنگ سنجی کلرید آلومینیوم اندازه گیری گردید. خواص ضدباکتریایی عصاره نمونه ها نیز، با استفاده از روش های انتشار دیسک و رقت لوله ای در مقابل سویه های گرم مثبت و گرم منفی باکتریایی ارزیابی شد.  نتایج: براساس این تحقیق، گل گونه H. longiflorus بیشترین قدرت احیاکنندگی و مهار رادیکال آزاد (μg.ml-۱۸۵۱.۴ IC۵۰=) نسبت به ترکیب استاندارد ترولاکس (μg.ml-۱ ۶۱۲.۳۵) را دارد. برگ  V. odorataبا ۵۸.۲۱ میلی گرم کوئرستین در هر گرم عصاره خشک، بیشترین مقدار فلاونوئید را داشت و گل این گونه کمترین مقدار (mg QE/Ex ۳۷.۳) را دارا بود. محتوای فنل نمونه ها بین ۳۰ تا ۳۳ میلی گرم اسید گالیک در هر گرم عصاره متغیر بود. آزمایش های ضد میکروبی نشان داد که عصاره گل V. odorata تاثیری بر تکثیر سویه ها نداشت، اما برگ آن در غلظت ۲۰۰ میکروگرم بر میلی لیتر، هاله عدم رشد ۷ میلی متر در محیط کشت  E. coli ایجاد کرد. برگ  H. longiflorus تنها روی سویه  S. aureusاثر مهاری داشت و گل آن در تمام غلظت ها اثر مهاری روی سویه S. aureus (۱۸ میلی متر) اعمال کرد. این گونه در غلظت ۲۰۰ میکروگرم بر میلی لیتر نیز رشد سویه E. coli را مهار کرد (۱۳ میلی متر). نتایج آزمون رقت لوله ای،  µg.ml-۱۲۵ MIC وµg.ml-۱ ۵۰ MBC را برای گل و برگ H. longiflorus در برابر سویه  S. aureusوµg. ml-۱۲۰۰MIC برای سویه  E. coli نشان داد. عصاره گل V. odorata بر روی هر دو سویه بی تاثیر بود. اما عصاره برگ آن  µg.ml-۱۲۰۰ MIC را تایید کرد. نتایج این آزمایش با آزمون آنتی بیوگرام همخوانی داشت. تحلیل GC، ترکیب های ترپنوئید، سزکویی ترپنوئید، آلکالوئید، قند و استر را در این گونه ها تایید کرد که خاصیت ضد دیابتی و ضد سرطانی برای آنها پیش بینی می شود. نتیجه گیری: این مطالعه نتیجه گیری می کند که عصاره گل H. longiflorous دارای فعالیت های آنتی اکسیدانی و ضدمیکروبی قابل توجهی است. این یافته ها ظرفیت این گونه را به عنوان منبع آنتی اکسیدان طبیعی و عامل ضدمیکروبی برجسته می کند، که می تواند در نگهداری مواد غذایی، داروسازی و صنایع مبتنی بر محصولات طبیعی مورد استفاده قرار گیرد. البته تحقیقات بیشتری برای جداسازی و شناسایی ترکیب های زیرفعال خاص مسئول این اثرها مورد نیاز است.

کلیدواژه ها:

فعالیت آنتی اکسیدانی ، اثرهای ضدباکتریایی ، مهار رادیکال DPPH ، سنجش FRAP ، محتوای فنولی و فلاونوئیدی