بررسی نسبت سنجی قاعده لاضرر و مسئولیت کیفری با نگاهی به آرای فقهی امام خمینی (ره)

قواعد فقهیه را می توان از ابزار کارآمدی برای کمک به عمق و توسعه استنباطات فقهی دانست. یکی از قواعد پرکاربرد فقهی که اتفاقا تقریرهای متفاوتی نسبت به دیگر قواعد داشته، قاعده لاضرر است. گستره قاعده لاضرر غالبا در مباحث مدنی است اما زمینه استناد به این قاعده در امور کیفری و بخش های گوناگون فقه جزایی (حدود، قصاص، دیات و تعزیرات) وجود دارد لذا لازم است ارتباط آن با مسئولیت کیفری واکاوی شود. یکی از تقریرهای نوپیدا، قرائت امام خمینی از این قاعده است که مبتنی بر دستگاه فکری ایشان به معنای نهی سلطانی، تفسیر و تقریر یافته است. با توجه به جایگاه اندیشه های امام در نظام جمهوری اسلامی، جا دارد که از میزان تاثیرگذاری رای ایشان در مورد قاعده لاضرر در نظام حقوقی سخن گفته شود. پژوهش حاضر که با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای به نگارش در آمده، در ادامه مباحثی همچون: مفهوم شناسی قاعده لاضرر، اقوال فقها در خصوص قاعده لاضرر، تلاش دارد تا به این پرسش ها پاسخ دهد که: اولا نسبت قاعده لاضرر با مسئولیت کیفری چیست؟ ثانیا قانونگذار در قوانین کیفری چه میزان به قاعده لاضرر توجه داشته و این توجه قانونگذاری، چقدر در راستای تامین تقریر امام خمینی بوده است؟ یافته های حاصل از این پژوهش نشان میدهد، در تدوین قوانین جزایی، برخلاف نظر امام خمینی، نظر مشهور فقها (نفی حکم ضرری)، مبنای احکام فقهی قرار گرفته است. قواعد فقهیه را می توان از ابزار کارآمدی برای کمک به عمق و توسعه استنباطات فقهی دانست. یکی از قواعد پرکاربرد فقهی که اتفاقا تقریرهای متفاوتی نسبت به دیگر قواعد داشته، قاعده لاضرر است. گستره قاعده لاضرر غالبا در مباحث مدنی است اما زمینه استناد به این قاعده در امور کیفری و بخش های گوناگون فقه جزایی (حدود، قصاص، دیات و تعزیرات) وجود دارد لذا لازم است ارتباط آن با مسئولیت کیفری واکاوی شود. یکی از تقریرهای نوپیدا، قرائت امام خمینی از این قاعده است که مبتنی بر دستگاه فکری ایشان به معنای نهی سلطانی، تفسیر و تقریر یافته است. با توجه به جایگاه اندیشه های امام در نظام جمهوری اسلامی، جا دارد که از میزان تاثیرگذاری رای ایشان در مورد قاعده لاضرر در نظام حقوقی سخن گفته شود. پژوهش حاضر که با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای به نگارش در آمده، در ادامه مباحثی همچون: مفهوم شناسی قاعده لاضرر، اقوال فقها در خصوص قاعده لاضرر، تلاش دارد تا به این پرسش ها پاسخ دهد که: اولا نسبت قاعده لاضرر با مسئولیت کیفری چیست؟ ثانیا قانونگذار در قوانین کیفری چه میزان به قاعده لاضرر توجه داشته و این توجه قانونگذاری، چقدر در راستای تامین تقریر امام خمینی بوده است؟ یافته های حاصل از این پژوهش نشان میدهد، در تدوین قوانین جزایی، برخلاف نظر امام خمینی، نظر مشهور فقها (نفی حکم ضرری)، مبنای احکام فقهی قرار گرفته است.

کلیدواژه ها:

قاعده لاضرر ، مسئولیت کیفری ، نهی سلطانی ، امام خمینی