بررسی معماری دروازه ها در شهرهای نخست اسلامی ایرانی

دروازه یکی از عناصر مهم و کم شناخته شده شهرهای پیشامدرن است. در این مقاله دروازه در شهرهای سده های نخست اسلامی در گستره فرهنگی ایران بررسی شده و با بررسی و تفسیر متون درجه اول داده برای روایتی تاریخی از دروازه فراهم شده است. در این پژوهش چیستی دروازه، نسبت دروازه با شهر و حیات شهری و نسبت دروازه با تلقی افراد از شهر و جهان، پیرامون ذیل سه نقش متفاوتی که دروازه می تواند به خود بگیرد، بررسی شده است. دروازه به مثابه شیئی محصول عمل انسان؛ دروازه به مثابه ابزاری برای انجام کنشهای انسانی؛ دروازه به مثابه صحنه ای برای اعمال انسانی از خلال این بررسی وجوهی از ماهیت دروازه و موقعیت آستانه ای آن در فضای شهر و نقش آن در تعیین و تبیین قلمرو شهر روشن می شود. اجزا و فضاهای دروازه طوری سازماندهی می شد که بتوان بسته به موقعیت آمدوشد را با درجات مختلف کنترل کرد. دروازه بر احتمال گذار میان درون و بیرون تاکید داشت، اما این گذر را مشروط به ارزشها و قوانینی می کرد که به شهر به مثابه قلمرو معنا می بخشید. دروازه در شکل دهی به تصویر ذهنی افراد از ساختار شهر و قلمرو آن نقش مهمی ایفا می کرد. حفظ دروازه برای حفظ شهر حیاتی بود. دروازه و رویدادهای مرتبط با آن به واسطه وضعیت آستانه ای و اهمیتی که در حفظ و تعیین و تبیین حدود شهر داشت دلالتهای نمادینی یافته بود. در واقع دروازه در هر سه لایه کالبدی و اجتماعی و نمادین نماینده شهر به مثابه یک قلمرو بود.

کلیدواژه ها:

شهرهای ایران ، تاریخ معماری ، سده های نخست ، اسلامی ، دروازه ، آستانه ، قلمرو