بررسی بافت و ساختار تجربه دینی در مطالعات دین پژوهی تا قبل از قرن هجدهم

تا قبل از قرن هجدهم عقل گرایی و تکیه بر تواناییهای عقل در عرصه شناخت و اثبات وجود خداوند مهمترین اندیشه در مغرب زمین بود و تمام تلاش اندیشمندان مصروف براهین عقلی اثبات وجود خداوند می شد؛ اما در اواخر قرن هجدهم عقل گرایی از سوی بسیاری از اندیشمندان نفی شد و مناقشات جدی درباره این براهین در گرفت شاید بیش از از همه هیوم در اینباره اصرار داشت از نظر او براهین اثبات وجود خدا ناتمام بود و تثلیث امری غیر برهانی به شمار می آمد. او پس از سالها کار بر روی دلیل نظم شش اشکال عمده در کتاب گفتگوهایی درباره دین طبیعی بر این برهان وارد کرد. کانت نیز این نکته را که دین با عقل گرایی افراطی سازگار نمی افتد و آموزه های دینی را با عقل نمی توان به اثبات رساند از هیوم پذیرفت و بهتر از او آن را رو تبیین کرد. به اعتقاد کانت دین را باید از حوزه عقل نظری خارج کرد و به قلمرو عقل عملی یعنی اخلاق درآورد از نظر او وجود خدا از آن پذیرفتنی است که پیش فرض عقل عملی و اخلاق است نه به خاطر ادله ای که از سوی عقل نظری برای اثبات آن اقامه شده است؛ زیرا آن ادله دارای معارض است. این اندیشه موجب گشت تا کانت حقیقت دین را همان اخلاق بداند و فتوا دهد که دین و اخلاق یکی هستند در این بستر حفظ دین و ارائه توجیه معقولی از دیانت نیازمند طرح جدیدی بود شلایر ماخر که در فضای رمانتیسم تکیه بر احساسات و عواطف می زیست با عقل گرایی افراطی و همسان انگاری دین با اخلاق به مخالفت پرداخت او اصل و اساس دین را نه تعالیم وحیانی میدانست چنان که در ادیان الهی مطرح است و نه عقل نظری چنان که در الهیات طبیعی مطرح است و نه عقل عملی و اخلاق چنان که کانت و پیروان او معتقد بودند او حقیقت دین را در احساسات و عواطف تشخیص داد و گوهر دین را احساس وابستگی به مبدا و قدرتی متمایز از جهان دانست. بنابراین تجربه دینی نوعی مواجهه با خداوند یا امور ماوراء طبیعی یا مقدس است و مواجهه به معنای شناخت مستقیم حضوری و بی واسطه است احساس عجز و محدودیت و وابستگی به یک قدرت و کمال برتر و احساس وجود آن قدرت و میل به او نمونه هایی از تجربه دینی است. در این مقاله سعی کردیم به بررسی ساختار و ماهیت تجربه دینی و شاخصه ها و چارچوب های آن بپردازیم تا اهمیت آن در مباحث دین پژوهی بیشتر برجسته گردد بنابراین امروزه تجربه دینی در بستر مطالعات دین پژوهی و فلسفه دین و روانشناسی دین بیشتر مطمح نظراندیشمندان این حوزه بوده است.

کلیدواژه ها:

دین ، تجربه دینی ، ساخت گرایی ، ذات ، گروی ، پدیدارشناسی ، دینی ، ابعاد تجربه ، طبقه بندی تجربه دینی