مطالعه تطبیقی کاربرد فرم های انتزاعی در هنر اسلامی و هنر آبستره قرن بیستم

این مقاله به تحلیل و مقایسه تطبیقی مبانی، اهداف و ویژگی های فرم های انتزاعی در دو سنت هنری متمایز اما به ظاهر مشابه، یعنی هنر اسلامی و هنر آبستره قرن بیستم، می پردازد. هنر اسلامی، با ریشه های عمیق در جهان بینی توحیدی، از انتزاع به عنوان ابزاری برای تعالی از جهان مادی و اشاره به واقعیت متعالی و وحدانی خداوند بهره می گیرد. در این سنت، الگوهای هندسی، اسلیمی و خوشنویسی نه تنها تزئینی، بلکه حامل مفاهیم عمیق معنوی و نمادی از نظم کیهانی هستند. در مقابل، هنر آبستره قرن بیستم در غرب، محصول بحران بازنمایی، فردگرایی مدرن و واکنشی به سنت های آکادمیک بود. هنرمندان آبستره با هدف کاوش در دنیای درون، بیان احساسات شخصی یا دستیابی به یک زبان بصری جهانی و خالص، فرم های بازنمایانه را کنار گذاشتند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد تطبیقی، ضمن بررسی شباهت های صوری مانند استفاده از هندسه و رنگ های خالص، بر تفاوت های بنیادین در خاستگاه فلسفی، نقش هنرمند، کارکرد اجتماعی و غایت معنوی این دو جریان هنری تاکید می ورزد. نتایج نشان می دهد که انتزاع در هنر اسلامی یک رویکرد «خدا-محور» (Theocentric) با هدفی جمعی و معنوی است، در حالی که انتزاع در هنر مدرن عمدتا «انسان-محور» (Anthropocentric)، فردی و روانشناختی است. با این وجود، هر دو سنت در تلاش برای فراتر رفتن از واقعیت محسوس و دستیابی به حقیقتی برتر، به زبانی مشترک از فرم و رنگ دست یافته اند.

کلیدواژه ها:

هنر اسلامی ، هنر آبستره ، انتزاع ، فرم ، هنر تطبیقی ، معنویت ، مدرنیسم.