مطالعه نقش تشیع در شکل گیری حکومت صفوی و تاثیرات آن بر جامعه

این مقاله به تحلیل و بررسی نقش محوری مذهب تشیع امامی در تکوین و تثبیت حکومت صفوی (۱۷۳۶-۱۵۰۱) و پیامدهای عمیق آن بر ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران می پردازد. حکومت صفوی نقطه عطفی در تاریخ ایران محسوب می شود که با رسمی کردن مذهب تشیع، هویتی نوین برای ایران در میان همسایگان سنی مذهب خود (امپراتوری عثمانی و خانات ازبک) تعریف کرد. این پژوهش با روشی تاریخی-تحلیلی و با اتکا بر منابع دست اول و تحقیقات معاصر، ابتدا به ریشه های طریقت صفویه و فرایند گذار آن از یک جنبش صوفیانه به یک نیروی نظامی-مذهبی با گرایش های غالیانه شیعی می پردازد. سپس، چگونگی به قدرت رسیدن شاه اسماعیل اول و دلایل سیاسی و ایدئولوژیک اعلام تشیع به عنوان مذهب رسمی کشور را مورد واکاوی قرار می دهد. بخش اصلی مقاله به بررسی سازوکارهای نهادینه کردن تشیع در جامعه ای با اکثریت سنی، از جمله نقش علمای جبل عامل، ایجاد نهاد روحانیت رسمی، و استفاده از ابزارهای ترویجی و قهری، اختصاص دارد. در نهایت، تاثیرات بلندمدت این تحول بر شکل گیری هویت ملی ایرانی-شیعی، تغییر در روابط دولت و نهاد دین، و دگرگونی های فرهنگی و هنری جامعه مورد ارزیابی قرار می گیرد. نتیجه گیری این مقاله نشان می دهد که پروژه صفوی، ترکیبی پیچیده از ایمان مذهبی، عمل گرایی سیاسی و مهندسی اجتماعی بود که میراث آن تا به امروز در ساختار سیاسی و فرهنگی ایران تداوم یافته است.

کلیدواژه ها:

صفویه ، تشیع ، شاه اسماعیل ، هویت ملی ، علمای جبل عامل ، نهاد روحانیت ، ایران.