آموزش سواد رسانه ای و مقابله با اخبار جعلی (Fake News) در دوره نوجوانی ضرورت و راهکارهای اجرایی

گسترش فناوری های دیجیتال و شبکه های اجتماعی، نوجوانان را به طور بی سابق های در معرض سیلاب اخبار جعلی قرار داده است. این پژوهش با هدف تبیین ضرورت آموزش سواد رسانه ای به عنوان راهکاری اساسی برای مصونیت بخشی به نوجوانان و همچنین ارائه راهکارهای اجرایی در سطوح مختلف انجام شد. این مطالعه به روش کیفی و با رویکرد تحلیلی-مروری انجام گرفت. داده های مورد نیاز از طریق مرور نظام مند ادبیات موضوع و با جستجو در پایگاه های اطلاعاتی معتبر داخلی و خارجی (از جمله Google Scholar, ScienceDirect, JSTOR) و با استفاده از کلیدواژه های مرتبط در بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ گردآوری شد. در نهایت، ۴۵ منبع واجد شرایط، انتخاب و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوای کیفی مورد بررسی قرار گرفتند. یافته ها نشان داد نوجوانان به دلیل تکامل نیافتگی مهارت های تفکر انتقادی و تمایل به تاییدگری، به طور متوسط ۶۸٪ بیشتر در معرض باورپذیری اخبار جعلی قرار دارند. آموزش موثر سواد رسانه ای، مبتنی بر پنج مولفه کلیدی تحلیل پیام، ارزیابی منبع، آگاهی از زمینه، درک بازنمایی و خلق مسئولانه است. اثربخشی این برنامه ها منجر به ۴۰٪ افزایش توانایی تشخیص اخبار جعلی شده است. راهکارهای اجرایی در یک مدل سه ضلعی یکپارچه شامل: ۱) سطح مدرسه (ادغام در دروس، توانمندسازی معلمان)، ۲) سطح خانواده (الگوسازی مصرف فعال، گفتگوی بی قضاوت) و ۳) سطح کلان (سیاست گذاری ملی، همکاری با پلتفرم ها) شناسایی و ارائه گردید. نتایج به وضوح حاکی از آن است که مقابله با اخبار جعلی تنها از طریق آموزش سواد رسانه ای به نوجوانان میسر است و موفقیت در این امر، مستلزم عزم ملی و همکاری همه جانبه نهادهای آموزشی، خانواده و حکومتی است. سرمایه گذاری در این حوزه، در حقیقت سرمایه گذاری برای ایمن سازی آینده ی فکری و اجتماعی جامعه محسوب می شود.

کلیدواژه ها:

سواد رسانه ای ، اخبار جعلی ، دوره نوجوانی ، تفکر انتقادی ، راهکارهای اجرایی ، آموزش و پرورش