جایگاه فناوری پزشکی، در ادله اثبات دعاوی نسب: نظریه ادله تکمیلی

در حقوق ایران، برای تحقق رابطه نسب میان فرزند و پدر و مادر (و به تبع، دیگر اقارب نسبی)، به طور سنتی از قاعده ای موسوم به «اماره فراش» استفاده می شود. این قاعده بیش از آنکه مبتنی بر کشف حقیقت باشد، بر اصل صحت و اعتماد به ظواهر امور بنا شده است؛ چنانکه فرزند متولد از زن متاهل را، مشروط بر آنکه با همسرش نزدیکی کرده باشد و از زمان نزدیکی تا تولد فرزند حداقل ۶ ماه و حداکثر ۱۰ ماه گذشته باشد، منسوب به شوهر می دانند (ماده ۱۱۵۸ ق.م.). با پیشرفت های پزشکی در زمینه آزمایش های تشخیص رابطه ژنتیک (دی.ان.ای.)، اعتبار و ارزش اماره فراش، به چالش کشیده شده است؛ زیرا توان اثباتی آزمایش های پزشکی در کشف حقیقت امر، به مراتب بیش از اماره فراش است و از جهت اصابت به واقع، این دو قابل مقایسه نیستند. در این میان، برخی طرفدار نظریه سنتی (=اماره فراش) هستند و برای آن، گونه ای تقدس و تعبد قائلند. اما برخی دیگر، برای اماره فراش در برابر نتایج آزمایش دی.ان.ای. ارزشی متصور نیستند و آن را یکسره کنار می نهند. هدف از این پژوهش، تحلیل جایگاه عملی آزمایش ژنتیک در ادله اثبات دعاوی نسب، و روش آن، توصیفی و تحلیلی است. به عنوان نتیجه، به نظر می رسد هردوی این نظرات دچار افراط و تفریط ند و باید تعدیل شوند: اولا؛ اماره فراش امری مقدس نیست که همواره قابل احترام باشد. ثانیا؛ در عین حال، تنها عامل توجیه کننده اماره فراش، کشف حقیقت نسب نیست؛ بلکه گستره ای از مصالح اجتماعی و نظم عمومی و حقوق کودکان نیز در تعبیه آن ملحوظ بوده است که نباید از نظر دور داشت. راه میانه ای که این پژوهش برگزیده، استفاده از آزمایش دی.ان.ای. به عنوان ادله تکمیلی (معین) در دعاوی نسب است. به این معنا که ارجاع و استناد به نتایج این آزمایش، باید در تکمیل ادله سنتی اثبات یا نفی نسب، و افزون بر آنها باشد؛ نه بدوا و به عنوان دلیل اصلی یا منحصر دعوی. از این جهت، آزمایش دی.ان.ای. نقشی مشابه «سوگند استظهاری» در ادله اثبات دعوی دارد.

کلیدواژه ها:

آزمایش دی.ان.ای ، اثبات نسب ، ادله تکمیلی ، اهدای جنین ، اماره فراش ، باروری پزشکی ، زوجین ، لعان ، نفی نسب