تحلیل کیفی کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم ابتدایی و بررسی میزان توجه آن به یادگیری فعال

کتابهای درسی به عنوان اصلی ترین منبع آموزشی در نظام تعلیم و تربیت، ایران نقشی اساسی در شکل دهی به دانش، نگرشها و مهارتهای دانش آموزان ایفا می کنند. تحلیل محتوای این کتابها می تواند میزان همسویی آنها را با اهداف برنامه درسی ملی و نیازهای رشدی دانش آموزان روشن سازد. پژوهش حاضر با هدف بررسی محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم ابتدایی در سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ انجام شد. روش پژوهش از نوع توصیفی کیفی و مبتنی بر تحلیل محتوای اسنادی بود. جامعه پژوهش شامل تمامی فصل ها، متن ها، پرسش ها و تصاویر کتاب بود که به صورت کیفی بررسی شدند. یافته ها نشان داد که محتوای کتاب با رویکردی تلفیقی از تاریخ، جغرافیا و جامعه شناسی تدوین شده و در بسیاری از بخش ها از مثال ها، ملموس، داستان های آموزشی و فعالیت های گروهی برای پیوند دادن یادگیری با زندگی واقعی استفاده شده است. این ویژگی به ویژه در فصل های «زندگی با دیگران» و «زندگی در نواحی دیگر جهان» به خوبی دیده می شود. در مقابل، بخش هایی از کتاب همچنان ماهیت توصیفی دارند و کمتر فرصت برای تقویت مهارت های تحلیلی و تفکر انتقادی فراهم می کنند. این وضعیت در فصل های تاریخی کتاب بیشتر به چشم می خورد که تمرکز آنها بر روایت رویدادها بوده است. بر اساس نتایج می توان گفت کتاب تا حدی در تحقق اهداف پرورشی و آموزشی خود موفق بوده اما برای ارتقای کیفیت یادگیری نیازمند بازنگری است. توجه بیشتر به طراحی فعالیت های پژوهشی، تمرین های مسئله محور، استفاده از تصاویر آموزشی با کارکرد تحلیلی و گنجاندن پرسش های انتقادی می تواند به تقویت مهارت های اجتماعی و شهروندی دانش آموزان منجر شود. نتایج این پژوهش می تواند به عنوان بازخوردی برای برنامه ریزان درسی، مولفان کتاب های درسی و معلمان دوره ابتدایی مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

تحلیل محتوا ، مطالعات اجتماعی ، آموزش ابتدایی ، تحلیل کیفی ، برنامه درسی