اثربخشی استحصال آب باران بر کنترل پدیده خشکیدگی و خاک جنگل های استان کرمانشاه

مقدمه تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن یکی از مهم ترین دغدغه های سازمان های مرتبط با کشاورزی و محیط زیست در سطح جهان است. کمبود آب و کاهش رطوبت خاک مهم ترین پیامد این روند در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب میشود. که یکی از پیامدهای تغیییر اقلیم پدیده خشکیدگی جنگل های بلوط غرب (.Quercus sp) است. این موضوع می تواند موجب برهم زدن توازن منابع سرزمین در منطقه زاگرس شود که پیامد آن تخریب منابع سرزمین، افزایش ریزگردها، فرسایش خاک، سیلاب، تغییرات اقلیمی و فقر جوامع محلی است. مواد و روش  یکی از راهکارهای اساسی در این زمینه حفظ رطوبت خاک در دامنه با استفاده از سامانه های سطوح آبگیر باران از قبیل بانکت های منقطع و هلالی شکل است. هدف مهم این پژوهش تعیین نقش سامانه بانکت هلالی در جمع آوری رواناب سطحی برای کنترل پدیده خشکیدگی جنگل های بلوط غرب است. برای دستیابی به این هدف، ابتدا سایت جنگلی حوزه آبخیز مرک استان کرمانشاه که پدیده خشکیدگی گونه های جنگلی در آن مشاهده شد، انتخاب شد. سپس سامانه های سطوح آبگیر باران شامل بانکت ها هلالی در این عرصه جنگلی احداث شد و در کنار آن محدوده ای با شرایط مشابه به عنوان سایت شاهد تعیین شد. بعد از احداث بانکت ها به وسیله اداره کل منابع طبیعی استان، زمان داده برداری از سایت جنگلی به مدت سه سال (۱۴۰۳-۱۴۰۰) بود که شامل داده برداری متوالی ماهانه از تغییرات اندازه خاکدانه ها، ماده آلی، کربن آلی و اسیدیته خاک همراه با اندازه گیری درصد رطوبت خاک انجام  شد.   نتایج و بحث نتایج این پژوهش نشان داد که در میان چهار نقطه اندازه گیری رطوبت خاک که شامل کف بانکت، پایاب بانکت، بین بانکت و شاهد (بدون بانکت) میزان ذخیره رطوبت لایه زیرین (۱۵ تا ۳۰ سانتی متری) به ترتیب حدود ۲۰، ۱۷، ۱۴ و ۱۳ درصد بود که به طور معنی داری در تیمار بانکت بیشتر از شاهد بود. نتایج این پژوهش همچنین نشان داد که میزان ذخیره کربن آلی خاک در سال سوم در تیمار بانکت و شاهد به ترتیب ۴.۰۱  و ۶.۱ درصد بود که به طور معنی داری با هم تفاوت داشتند. علاوه بر این، بانکت ها موجب افزایش معنی دار خاکدانه های درشت و خیلی درشت خاک شدند. مجموعه شرایط فوق موجب شد که ظرفیت تبادل کاتیونی، عناصر غذایی اصلی و برخی عناصر ریزمغذی نیز در محدوده اجرای بانکت ها بهبود یابد. در نهایت، افزایش ماده آلی خاک تجمع رواناب در بانکت ها موجب کاهش فرسایش پذیری خاک و تثبیت آن در مقابل عوامل فرسایندگی شد، به طوری که شاخص فرسایش پذیری در تیمارهای بانکت و شاهد به ترتیب حدود ۰.۱۹  و ۰.۳۲ بود.   نتیجه گیری با توجه به نتایج این پژوهش، احداث اصولی و دقیق این بانکت ها بدون استفاده از ماشین آلات سنگین، روشی ساده، ارزان و موثر در استحصال آب باران است که علاوه بر ذخیره رطوبت و تقویت شاخص های بیولوژیکی گیاهان، موجب بهبود ویژگی های کلیدی خاک ازجمله آلی، افزایش نسبت خاکدانه های درشت، جرم مخصوص ظاهری و عناصر غذایی شود که در نهایت منجر به پایداری خاک، ترسیب کربن آلی، کاهش سیل خیزی در دامنه و تقویت جریان زیر قشری خواهد شد.

کلیدواژه ها:

جرم مخصوص ظاهری ، خاکدانه های درشت ، درختان دچار خشکیدگی ، رطوبت خاک ، کف بانکت ، فرسایشپ ذیری خاک