بررسی موانع خلاقیت در نظام آموزشی ایران

خلاقیت بهعنوان یکی از مهمترین مولفههای توسعه فردی و اجتماعی، نقشی حیاتی در کیفیت نظام آموزشی ایفا میکند. با وجود اهمیتآن، شواهد نشان میدهد که نظام آموزشی ایران با موانع متعددی در پرورش و شکوفایی خلاقیت دانشآموزان مواجه است. این مقاله بارویکردی تحلیلی و مبتنی بر نظریههای ویگوتسکی، گیلفورد، تورنس، انسانگرایی و سازندهگرایی، به بررسی ابعاد گوناگون این موانعمیپردازد. یافتههای تحلیلی نشان میدهد که ساختار متمرکز تصمیمگیری، تاکید افراطی بر حفظکردن مطالب، ارزیابیهای مبتنی برآزمونهای استاندارد، کمبود منابع و امکانات، نبود فضای باز برای تبادل آزاد ایدهها، و فرهنگ آموزشی مبتنی بر اطاعت، از مهمترینعوامل محدودکننده شکوفایی خلاقیت هستند. از منظر فرهنگی-اجتماعی، تاکید بر همسانسازی و ترس از اشتباه، فضای یادگیری رابه گونهای شکل میدهد که خطرپذیری ذهنی دانشآموز کاهش یافته و انگیزههای درونی برای نوآوری تضعیف میشود. تحلیل نظریویگوتسکی نشان میدهد که محرومیت دانشآموزان از تعاملات اجتماعی خلاقانه، فرصتهای رشد شناختی آنها را محدود میکند. براساس مدل گیلفورد، ضعف در آموزش مهارتهای تفکر واگرا، منجر به کاهش توانایی ترکیب ایدهها و ایجاد پاسخهای نوآورانه میشود.نظریه تورنس نیز بر اهمیت محیط آموزشی حمایتگر و تشویقکننده آزمون و خطا تاکید دارد که در بسیاری از مدارس کشور کمترمشاهده میشود. همچنین از دیدگاه انسانگرایی، بیتوجهی به نیازهای فردی، احترام به تفاوتها و استقلال یادگیری، مانع رشد هویتخلاق میگردد. در رویکرد سازندهگرایی، یادگیری فعال و تجربی، بستری برای شکلگیری خلاقیت است که در نظام آموزشی ایران هنوزجایگاه اصلی خود را نیافته است. در پایان، مقاله با ارائه راهکارهای پیشنهادی مانند تغییر ساختار ارزشیابی، افزایش آزادی عمل معلماندر طراحی محیط یادگیری، و تقویت آموزش مهارتهای خلاقانه در برنامه درسی، مسیرهای کاهش موانع خلاقیت را ترسیم میکند .

کلیدواژه ها:

خلاقیت ، نظام آموزشی ایران ، ویگوتسکی ، گیلفورد ، تورنس ، انسانگرایی ، سازندهگرایی