سابقه و هدف: در پی بهره برداری های بی رویه از عرصه های طبیعی، به ویژه جنگل ها، حاصلخیزی خاک کاهش یافته و پایداری تولید با اختلال مواجه شده است. از این رو، آگاهی از وضعیت خاک های جنگلی و بررسی اثرات فعالیت های مختلف بر ویژگی های خاک، نقشی حیاتی در مدیریت جنگل ایفا می کند. این پژوهش با هدف ارزیابی ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک در رویشگاه گونه درختی ارس (Juniperus excelsa M.Bieb) در منطقه گلوچار رابر
استان کرمان انجام شد.مواد و روش ها: نمونه برداری خاک به روش انتخابی از رویشگاه های جنگلی ارس و منطقه شاهد (فاقد پوشش گیاهی) انجام شد. بدین منظور، ۲۵ پایه از گونه ارس با قطر تنه و تاج پوشش مشابه انتخاب گردید. نمونه های خاک از عمق ۰ تا ۲۵ سانتی متری برداشت شد و سپس هر پنج نمونه خاک در زیر درختان مجاور هم مخلوط شدند و یک نمونه ترکیبی برای انجام آزمایش های خاک حاصل شد. در راستای کاهش اثر عوامل محیطی مداخله گر، تلاش شد تا تمامی درختان و نقاط نمونه برداری انتخاب شده از نظر ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت جغرافیایی در شرایط نسبتا یکسانی قرار داشته باشند. نمونه ها پس از انتقال به آزمایشگاه، جهت سنجش ویژگی های فیزیکی (بافت خاک)، شیمیایی (واکنش خاک، هدایت الکتریکی، کربنات کلسیم، کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، کلسیم قابل جذب و منیزیم قابل جذب)، مشخصه های ریز مغذی (آهن، روی، مس، منگنز و سدیم) و زیستی (تنفس میکروبی پایه و برانگیخته، زی توده میکروبی کربن، پتانسیل نیتریفیکاسیون) با استفاده از روش های استاندارد آماده سازی و اندازه گیری شدند. در ادامه، داده های به دست آمده از نمونه های خاک زیر تاج درختان با داده های مربوط به منطقه شاهد (فاقد پوشش گیاهی) با استفاده از آزمون t مستقل مورد مقایسه آماری قرار گرفت. یافته ها: نتایج نشان داد که زیر تاج درخت ارس، درصد سیلت خاک افزایش معناداری داشته، اما تفاوت آماری معنی داری در سایر اجزای بافت خاک مشاهده نگردید. همچنین، مقادیر ویژگی های شیمیایی خاک مانند اسیدیته، هدایت الکتریکی، کربنات کلسیم، کربن آلی، نیتروژن کل و فسفر قابل جذب زیر تاج ارس نسبت به منطقه شاهد به طور قابل توجهی افزایش یافته است، در حالی که کربنات کلسیم قابل جذب، فسفر قابل جذب و منیزیم قابل جذب تفاوت آماری معنی داری را نشان ندادند. عناصر ریزمغذی (به جز مس) خاک زیر تاج ارس نسبت به منطقه شاهد به طور قابل توجهی افزایش یافته است. علاوه بر این، شاخص های زیستی خاک مانند تنفس پایه میکروبی، تنفس برانگیخته میکروبی، زی توده میکروبی کربن و
پتانسیل نیتریفیکاسیون نیز زیر تاج ارس افزایش معناداری نشان داد که موید تاثیر مثبت این گونه درختی بر فعالیت میکروبی خاک است.نتیجه گیری: در مجموع، یافته های این پژوهش نمایانگر تاثیر مثبت و معنی دار گونه درختی ارس بر بهبود شاخص های شیمیایی و زیستی خاک، از جمله افزایش قابل توجه تنفس میکروبی پایه و برانگیخته، زی توده میکروبی کربن و
پتانسیل نیتریفیکاسیون در زیر تاج درختان است. این امر موید تحریک قوی فعالیت میکروبی ناشی از تجمع مواد آلی و بهبود شرایط میکروکلیمی در مجاورت تاج پوشش این گونه می باشد. بر اساس نتایج حاصله، پیشنهاد می گردد در راستای حفظ و ارتقاء حاصلخیزی و سلامت خاک در مناطق کوهستانی با خاک های فقیر، به کارگیری گونه ارس در برنامه های جنگل کاری و احیاء رویشگاه ها مد نظر قرار گیرد.
