بررسی اجرای طرح ساماندهی جنگل نشینان و خروج دام بر ساختار جنگل در حوضه آبخیز ۱۲ جنگل های هیرکانی

سابقه و هدف: جنگل های هیرکانی طی سالیان متمادی مورد انواع استفاده ها از جمله چرای دام قرار گرفته اند. فعالیت های دامداری موجب فشردگی خاک، کاهش تنوع زیستی و توانایی بازسازی طبیعی جنگل ها می شود. علاوه بر تنوع زیستی، این جنگل ها خدمات اکوسیستمی حیاتی ازجمله تعدیل اقلیم، ذخیره کربن، حفاظت از منابع آبی، و جلوگیری از فرسایش خاک ارائه می دهند. با این که ثابت شده است چرای دام آسیب های جدی به جنگل وارد می کند اما همچنان دامداری در جنگل های شمال ایران رونق دارد. از این رو سیاست های سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در مورد خروج دام از جنگل در قالب طرح تحول سیستم دامداری در سال ۱۳۵۹ پیشنهاد، تهیه و پیاده شد. به همین ترتیب از قانون برنامه پنج ساله توسعه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، سامان دهی خروج دام از جنگل ها و تجمیع جنگل نشینان با هدف آزادسازی عرصه های جنگلی و بازجنگلکاری آن ها در دستور کار قرار گرفت. مواد و روش ها: این پژوهش به تاثیر اجرای طرح ساماندهی خروج دام از جنگل در مناطق جنگلی چوله پشته و خون در حوضه آبخیز ۱۲ ناحیه هیرکانی می پردازد. اتراقگاه های موردمطالعه در این بررسی شامل چوله پشته و خون هستند که در سری ۱۲ دزدگیت واقع شده اند. طرح جنگلداری این سری در حال حاضر غیرفعال است. بدین منظور آماربرداری در فواصل ۵۰، ۱۰۰، ۱۵۰ و ۲۰۰ متری از مرکز هر اتراقگاه در قطعات نمونه ۱×۱، ۲×۲، ۵×۵ و ۱۰×۱۰ و در ۸ جهت جغرافیایی (شمال، شمال شرق، شرق، جنوب شرق، جنوب، جنوب غرب، غرب و شمال غرب) از مرکز دام سرا انجام شد. یعنی در هر دو اتراقگاه مورد بررسی ۶۴ قطعه نمونه استقرار یافت. هر قطعه نمونه مجموعه ای از چهار قطعه نمونه است که به ترتیب برای بررسی ویژگی های ساختاری شامل زادآوری، پوشش علفی، مرحله رویشی خال و درختان بالغ در نظر گرفته شد. در نتیجه مجموعا ۲۵۶ قطعه نمونه استقرار یافت. یافته ها: یافته اولیه حکایت از عدم جنگلکاری اتراقگاه های تخلیه شده و فعال بودن اتراقگاه خون دارد. در طبقه قطری بیش از ۵/۱۲ سانتی متر، چوله پشته ۱۲ گونه و خون ۶ گونه درختی داشته و ممرز به ترتیب با ۱۱۹ و ۶۷ اصله بیشترین فراوانی را دارد. در طبقه ۵/۱۲-۵/۲، گونه های راش، افرا، ممرز، جل و آلوچه شناسایی شدند. بیشترین فراوانی زادآوری کمتر از ۵/۲، ممرز با ۵۹ اصله می باشد. مقایسه فراوانی گونه های بالای از ۵/۱۲، ۵/۱۲-۵/۲، کمتر از ۵/۲ سانتی متر، پراکنش درختان در طبقات قطری و وضعیت سلامت (درجات کیفی) درختان با قطر بیشتر از ۵/۱۲ به احتمال ۰۵/۰ معنی دار بوده در حالیکه وضعیت فراوانی پوشش گیاهی علفی معنی دار نبوده است. نتیجه گیری: بر اساس یافته ها، ساماندهی خروج دام در این حوضه به درستی صورت نگرفته، عرصه اتراقگاه آزادشده جنگلکاری نشده و برخی دامداران خارج شده به اتراقگاه خود بازگشته اند. بااین حال به دلیل حاصلخیزی منطقه، اتراقگاه تخلیه شده نسبت به اتراقگاه تخلیه شده اما همچنان فعال، به صورت طبیعی در حال احیاست. یعنی کاهش تعداد دام می تواند به صورت طبیعی اثرات مخرب چرا را کاهش دهد و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور می بایست با بررسی اتراقگاه های تخلیه شده، خروج واقعی دامدار و جنگلکاری عرصه آزادشده را عملی کند.

کلیدواژه ها:

اتراقگاه های جنگلی ، احیای جنگل ، زادآوری جنگلی ، چرای مفرط ، مولفه های ساختاری