بازآفرینی قنات های سنتی در قالب سامانه های هوشمند برای مقابله با بیابان زایی: نظریه «قنات های هوشمند » در مدیریت پایدار منابع آب در مناطق خشک

قنات ها به عنوان یکی از پیشرفته ترین فناوری های بومی مدیریت منابع آب در تمدن های کویری ایران، در طول قرون متمادی نقشی اساسی در آبادانی، کشاورزی و پایداری زیست محیطی مناطق خشک ایفا کرده اند. با این حال، در دهه های اخیر، به دلیل مهاجرت روستایی، افت سطح آب های زیرزمینی و فراموشی دانش بومی، بسیاری از این ساختارها یا متروک شده اند یا کارایی خود را از دست داده اند. از سوی دیگر، رشد فناوری های نوین در زمینه هوشمندسازی منابع آب، امکان بازآفرینی و به روزرسانی این سامانه های سنتی را فراهم آورده است.این مقاله با معرفی نظریه ای نوین تحت عنوان «قنات های هوشمند زیست ساز» (Smart Eco-Qanats Theory)، به بررسی امکان ترکیب فناوری های جدید مانند سنسورهای رطوبتی، هوش مصنوعی، انرژی های تجدیدپذیر، و سامانه های کنترل از راه دور با ساختار سنتی قنات ها می پردازد. هدف، ایجاد سامانه ای ترکیبی است که هم از حکمت بومی و پایداری بلندمدت قنات ها بهره برده و هم با اتکا به فناوری، بتواند در شرایط تغییر اقلیم، افزایش دمای زمین و بیابان زایی گسترده، پایداری آبی و کشاورزی را تضمین کند.در این چارچوب، مقاله ابتدا به تحلیل ریشه ای ویژگی های قنات های سنتی از منظر پایداری، سازگاری با اکوسیستم، و کارایی انرژی می پردازد. سپس با استفاده از رویکرد آینده پژوهی و تحلیل سیستمی، نحوه ی پیوند این شبکه ها با فناوری های روز مانند اینترنت اشیا، سنجش از دور و یادگیری ماشین در پایش و مدیریت آب تبیین می شود. در ادامه، از طریق مدل سازی مفهومی، یک الگوی عملیاتی برای اجرای سامانه های «قنات هوشمند» در مقیاس منطقه ای طراحی می گردد که قابلیت اجرا در مناطق در معرض بیابان زایی را دارد.نتیجه گیری مقاله بر این اصل استوار است که احیای قنات ها نه به شکل بازسازی صرف، بلکه در قالب بازآفرینی فناورانه، می تواند به یک راهکار ملی برای مقابله با بحران آب، جلوگیری از مهاجرت های اقلیمی، و حفظ تمدن های کویری تبدیل شود. این نظریه با تاکید بر اتصال گذشته و آینده، نمونه ای از تلفیق دانش سنتی و علم مدرن در خدمت پایداری اکولوژیک است.

کلیدواژه ها:

قنات های هوشمند ، کنترل بیابان زایی ، زیرساخت های زیستی-فناورانه ، سامانه های بومی آب ، اینترنت اشیاء در آبیاری ، تاب آوری اقلیمی ،