میان رشتگی روشی در مطالعات معاصر حدیث اسلامی نمونه موردی: تحلیل شبکه اجتماعی راویان حدیث «علل الشرایع»

استفاده صحیح و کامل از احادیث همسان با قرآن کریم مستلزم آگاهی از دانش های متنوع دیگری است که برخی از آنها از سده های نخستین با عنوان دانش های حدیثی وجود داشت. توسعه نیازمندی های اجتماعی، روش های نوین مطالعاتی و پرسش های جدید علمی در عصر حاضر زمینه هایی شد تا حدیث پژوهان افزون بر توجه به دانش های پیشین، دانش ها و رویکردهای مطرح در سایر رشته های علوم انسانی را در این عرصه به کار گیرند. از جمله رویکردهای اثربخش در حوزه تحلیل روابط انسانی، «تحلیل شبکه اجتماعی» است. تاکنون در منابع شیعی هیچ مطالعه منظم و جامعی مبتنی بر تحلیل شبکه های اجتماعی برای درک سهم راویان اولیه حدیث و انتقال آن ها از نسلی به نسل دیگر صورت نگرفته است. پژوهش حاضر به بررسی شبکه راویان احادیث در کتاب علل الشرایع پرداخته است. با تحلیل زنجیره اسناد این کتاب، شبکه اجتماعی راویان ترسیم شد. این شبکه روایی با استفاده از شاخص های تحلیل شبکه در دو سطح کلان همچون «چگالی»، «ضریب خوشه بندی»، «ساختار اجتماعات» و سطح خرد مانند «درجه مرکزیت»، «مرکزیت بینابینی» و «نزدیکی» مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس مقیاس های مرکزیت، فهرستی از افراد تاثیرگذار مانند محمد بن ابی عمیر زیاد، محمد بن الحسین بن ابی الخطاب، احمد بن محمد بن خالد البرقی، محمد بن عیسی بن عبید، الحسن بن محبوب السراد از صحابه و راویان شناسایی و رتبه بندی شدند. افزون بر این، ۲۴ انجمن در سلسله روایات کشف شد و در هر یک از این جوامع، راویان برجسته که سهم عمده ای در انتقال روایات ایفاء نمودند، مشخص گردید.

کلیدواژه ها:

حدیث ، شیخ صدوق ، علل الشرایع ، تحلیل شبکه اجتماعی ، میان رشتگی روشی