تلفات و دورریز محصولات غذایی: چالش های پیش رو و چشم انداز آتی (مقاله مروری)

زمینه و هدف: افزایش نیازهای غذایی متناسب با رشد روزافزون جمعیت در کنار تغییرات اقلیمی، کاهش «تلفات و دورریز محصولات غذایی (FLW)» را که یکی از مهم ترین مسائل جهان امروز به شمار می رود، به چالشی اساسی و بغرنج تبدیل کرده است. با تاثیر نامطلوب FLW بر امنیت غذایی و تاثیرات گازهای گلخانه ای ناشی از عملیات کشاورزی، پردازش، توزیع و دفع ضایعات بر محیط زیست؛ مقادیر بالای FLW به عنوان شاخصی کلیدی در محدود نمودن حرکت جوامع به سمت پایداری، شناخته می شود. از این رو، افزایش روبه رشد FLW ناشی از عملیات کشاورزی، پردازش و توزیع محصولات یا پسماند تولیدشده پس از مصرف، در سالیان اخیر به یک نگرانی مهم در سطح جهانی تبدیل گشته و در دستور کار اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد قرار گرفته است. دسترسی به داده های قابل اعتماد FLW، به عنوان پیش نیازی در جهت گیری به سمت اهداف توسعه پایدار محسوب شده و تعیین اثربخشی مداخلات مدیریتی در کاهش FLW، به شناسایی الگوها و عوامل محرک در این زمینه، وابسته است. مواد و روش ها: جهت استخراج مطالعات مربوط به تلفات محصولات غذایی و دورریز مواد غذایی، از پایگاه اطلاعاتی Scopus استفاده شد. به دلیل نوپایی این زمینه مطالعاتی، مطالعات قابل توجهی در ایران روی آن انجام نشده است. مجموعا حدود ۷۰۰۰ مقاله در خصوص FLW در زمینه مدیریت پسماند در پایگاه­های اطلاعاتی یافت شد که پس از غربالگری اولیه بر اساس کلمات کلیدی تلفات محصولات غذایی و دورریز مواد غذایی، انتخاب مطالعات بر مبنای اهداف مطالعه حاضر محدود شد. از میان ۳۷۰۰ مطالعه، ۲۰۱ مطالعه (بین ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۳) از پایگاه­های اطلاعاتی مختلف جمع­آوری شد. نتایج و بحث: در مقاله حاضر با تمرکز بر مفهوم تلفات و پسماند مواد غذایی، به جمع بندی روش های اندازه گیری و الگوهای مختلف مورد عمل در این خصوص، پرداخته شد. چالش های متناسب با FLW، شامل امنیت غذایی، پایداری منابع و تغییر اقلیم، مورد ارزیابی قرار گرفته و مسیرهای تحقیقات آتی در خصوص کاهش پسماند و افزایش بهره وری فعالیت های کشاورزی با استفاده صحیح از منابع محدود موجود، معرفی شد. به دلیل ارتباط مستقیم کاهش FLW و افزایش پایداری غذا و استفاده از منابع، لازم است که مطالعات مربوط به FLW در اقتصادهای در حال توسعه در اولویت قرار گیرد و تلفات غذا و پسماند مواد غذایی به طور کلی در سراسر زنجیره تامین مواد غذایی بررسی شود. در همین راستا، برای کاهش تلفات و پسماند مواد غذایی و اثرات آن، اقدامات سلسله مراتبی که از بالاترین اولویت به کمترین شامل کاهش از مبدا و منبع، استفاده به عنوان خوراک دام، مصارف صنعتی، هضم بی هوازی، کمپوست سازی و تولید سوخت زیستی بوده و دفن و سوزاندن پسماند غذایی کمترین اولویت را دارند، پیشنهاد می­شود. نتیجه­ گیری: شکاف های عمده در داده های جهانی FLW در دسترس، شامل پوشش مکانی نامناسب، تمرکز نامتوازن بر مراحل مختلف در طول زنجیره تامین مواد غذایی، عدم وجود داده های کافی و واحد نبودن مرز سیستم، روش ها و همچنین تعریف FLW، هستند. در این زمینه مطالعات منسجم مبتنی بر داده های اولیه در کنار استفاده از تجربیات کشورهای پیشتاز در مدیریت FLW، می تواند راه گشای اتخاذ سیاست های صحیح کاهش FLW در کشور و اجرای اصولی آنها بوده و در عین حال، زمینه را جهت کاهش اثرات سوء زیست محیطی محتمل، فراهم آورد.

کلیدواژه ها:

محیط زیست ، کاهش پسماند ، امنیت غذایی ، پایداری منابع