رویکرد ردپای اکولوژیکی با محوریت شاخص های اجتماعی و اقتصادی در ایران

سابقه و هدف: این پژوهش به دنبال ارائه مدل همگنی منطقه ای در ایران با محوریت شهرنشینی، اشتغال، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، نابرابری و توسعه اقتصادی در ایران و رویکرد اکولوژیکی است که خود وجه تمایز این پژوهش از سایر مطالعات صورت گرفته در این زمینه می باشد. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ گویی به چنین سوالاتی است: آیا رابطه معناداری بین پارامترهای شهرنشینی، توسعه اقتصادی، نابرابری، اشتغال، سرمایه گذاری مستقیم خارجی با تخریب محیط زیست وجود دارد؟ اثر توسعه و شهر نشینی بر تخریب محیط زیست در یک راستا و برابر است؟ مواد و روش ها: این پژوهش جهت بررسی تاثیر ]عوامل مرتبط با[ توسعه اقتصادی بر روی محیط زیست و نیز چگونگی ارتفا کیفیت محیط زیست انجام شده و از نظر هدف کاربردی است. منابع اصلی برای گردآوری داده های مورد نیاز پژوهش وبسایت های بانک جهانی (شاخص های توسعه جهان)۱ ، درگاه ملی آمار ایران ۲ و همچنین بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران۳ برای دوره ۱۳۵۷-۱۳۹۷ است. در این پژوهش با استفاده از روش کوانتایل سه مدل رگرسیونی با بهره گیری از نرم افزار ایویوز ۱۰ تخمین زده شده که در ادامه هر کدام از آنها معرفی می شود: در مدل اول به بررسی اثرگذاری متغیرهای تولید ناخالص داخلی(GDP)، شاخص جینی (GINI)، سرمایه گذاری خارجی (FDI) و سرانه اشتغال (Labor)  بر ردپای اکوسیستم می پردازیم. در مدل دوم به مطالعه اثرگذاری شهرنشینی (Urbanization) و تولیدات نفت خام (Oil) در کنار تولید ناخالص داخلی بر رویکرد اکولوژی می پردازیم. در نهایت در مدل سوم به بررسی رابطه بین شهرنشینی، تولید ناخالص داخلی و نابرابری می پردازیم. قبل از برآورد مدل ها آمار توصیفی و مانایی متغیرهای مورد بررسی قرار گرفته که از این نظر بعد از رفع نامانایی برخی از متغیرها تخمین مدل ها انجام شد. نتایج و بحث: بر اساس خروجی های نرم افزار ایویوز فرضیه U معکوس کوزنتس در ایران برقرار است. نتایج برآورد مدل اول: در مدل اول تاثیر توسعه و اشتغال در همه کوانتایل ها معنادار و دارای اثر تخریبی بر محیط زیست می باشند و نابرابری صرفا در کوانتایل سوم و چهارم معنادار بوده و اثرمثبت این متغیر بر انتشار دی اکسید کربن را نشان می دهد . افزایش سرمایه گذاری مستقیم خارجی اثر منفی بر انتشار آلودگی محیط زیست داشته و بجز کوانتایل اول این اثر گذاری در همه کوانتایل های آن نیز معنادار می باشد.  نتیجه برآورد مدل دوم: اثر گذاری متغیرهای توسعه و شهر نشینی ضمن آنکه در هم کوانتایل ها معنادار می باشد، دارای اثر تخریبی بر محیط زیست است. تولید نفت صرفا در کوانتایل دوم و سوم معنادار بوده و اثر تخریبی این متغیر بر محیط زیست تایید شده است. نتیجه مدل سوم: مدل سوم اثر توسعه و شهر نشینی را بر نابرابری بررسی نموده است که بجز کوانتایل اول در سایر کوانتایل ها اثر متغیر ها بر نابرابری معنادار بوده است. افزایش توسعه منجر به افزایش نابرابری شده است و افزایش شهر نشینی تاثیر منفی بر نابرابری داشته است. نتیجه­ گیری: با توجه به تفاوت تاثیر متغیرها بر ردپای اکولوژیکی و نابرابری در کوانتایل های مختلف، سیاستگذاری برای توسعه پایدار نیازمند رویکردی متنوع و منطقه محور است. نتایج تحقیق حاضر بر اهمیت استانداردسازی تولیدات صنعتی، گذار از فناوری های سنتی به صنعتی، و توسعه زیرساخت های روستایی به عنوان راهکارهایی برای کنترل شهرنشینی و کاهش آلودگی های زیست محیطی تاکید دارد. در حوزه انرژی، لزوم استفاده از فناوری های نوین در استخراج نفت، درونی سازی هزینه های زیست محیطی، و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی مطرح می شود. همچنین جذب سرمایه گذاری خارجی از طریق دیپلماسی سیاسی، به ویژه برای کاهش انتشار گاز CO₂، دارای اهمیت بالایی است. در نهایت، ارتقای فناوری های بهره برداری و مصرف انرژی، حذف یارانه های پنهان، حرکت به سوی انرژی های پاک، و لحاظ کردن هزینه های آلودگی در تصمیمات اقتصادی باید در اولویت سیاستگذاران قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

EKC ، توسعه اقتصادی ، ضریب جینی ، شهر نشینی