چالش ها و پیامدهای استفاده از هوش مصنوعی به عنوان معلم جایگزین: آیا کلاس های بدون معلم انسانی آینده آموزش و پرورش هستند؟

پژوهش حاضر به بررسی چالش ها و پیامدهای استفاده از هوش مصنوعی به عنوان معلم جایگزین در نظام آموزش و پرورش می پردازد و مسئله اصلی آن تحلیل این پرسش است که آیا حذف معلم انسانی و جایگزینی آن با الگوریتم های هوشمند می تواند کیفیت یادگیری، انگیزش و رشد اجتماعی دانش آموزان را تضمین کند یا خیر. هدف این تحقیق روشن سازی ابعاد چندگانه آموزشی، تربیتی، اخلاقی و روان شناختی چنین تحولی و ارائه تصویری جامع از ظرفیت ها و محدودیت های آن است. در راستای دستیابی به این هدف، پژوهش با استفاده از رویکرد ترکیبی انجام شد؛ در بخش کیفی از مصاحبه های نیمه ساختاریافته با ۲۵ معلم و ۱۵ کارشناس تعلیم و تربیت بهره گرفته شد و داده ها با روش تحلیل مضمون بررسی گردید، و در بخش کمی نیز پرسشنامه محقق ساخته بین ۴۰۰ دانش آموز سه مقطع مختلف و ۱۲۰ معلم توزیع شد و داده ها با آزمون های آماری پیشرفته شامل تحلیل عاملی اکتشافی و آزمون t مستقل مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان داد که کاربرد هوش مصنوعی در نقش معلم در حوزه های آموزش فردی، تمرین های تکراری و ارزیابی سریع عملکرد دانش آموزان کارآمد بوده و موجب ارتقای سرعت یادگیری و دقت در بازخوردگیری شده است، اما در زمینه پرورش مهارت های اجتماعی، تقویت انگیزش درونی، مدیریت هیجان ها و ایجاد رابطه عاطفی میان معلم و دانش آموز، ناکارآمدی قابل توجهی مشاهده شد. علاوه بر این، بخش عمده ای از معلمان نگرانی جدی نسبت به کاهش شان و منزلت حرفه ای خود و تهدید امنیت شغلی در صورت فراگیر شدن معلمان هوش مصنوعی ابراز کردند. نتایج همچنین نشان داد که اتکا صرف به فناوری های هوشمند در فرآیند آموزش می تواند به بروز شکاف تربیتی و عاطفی در مدارس منجر شود و به جای ارتقای عدالت آموزشی، موجب تشدید نابرابری ها گردد؛ چرا که دسترسی به فناوری های پیشرفته برای همه دانش آموزان یکسان نیست. بر اساس تحلیل نهایی، پژوهش حاضر نتیجه می گیرد که آینده مطلوب آموزش در هم افزایی بین توانمندی های فناورانه هوش مصنوعی و نقش انسانی معلمان قابل تحقق است، به گونه ای که هوش مصنوعی وظایف مکانیکی و تحلیلی را بر عهده گیرد و معلمان بر ابعاد انسانی، تربیتی و خلاقانه آموزش تمرکز کنند. این مدل ترکیبی می تواند ضمن ارتقای کیفیت یادگیری و افزایش بهره وری نظام آموزشی، جایگاه معلم را حفظ کرده و مخاطرات اخلاقی و اجتماعی ناشی از حذف تعامل انسانی در آموزش را کاهش دهد.

کلیدواژه ها:

هوش مصنوعی ، آموزش و پرورش ، معلم جایگزین ، کیفیت یادگیری ، چالش های تربیتی